Pielęgniarki i położne, w związku z wykonywanym zawodem, podlegają różnym rodzajom odpowiedzialności prawnej. Jedną z nich jest odpowiedzialność zawodowa za naruszenie zasad etyki zawodowej lub przepisów dotyczących wykonywania zawodu. Związane z nią kwestie zostały uregulowane przez prawodawcę w ustawie o samorządzie pielęgniarek i położnych (dalej jako: ustawa). 

Jest kilka etapów postępowania 

Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej jest kilkuetapowe. Obejmuje ono:

1. czynności sprawdzające (polegają na zbadaniu okoliczności koniecznych do ustalenia, czy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania wyjaśniającego);
2. postępowanie wyjaśniające (jego celem jest ustalenie, czy został popełniony czyn mogący stanowić przewinienie zawodowe, wyjaśnienie okoliczności sprawy, a w przypadku stwierdzenia znamion przewinienia zawodowego - ustalenie obwinionego oraz zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów);
3. postępowanie przed sądem pielęgniarek i położnych (polega na pociągnięciu sprawcy do odpowiedzialności oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnianiu przewinień zawodowych, a także zapobieganie im oraz umacnianie poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego);
4. postępowanie wykonawcze (jego celem jest wykonanie orzeczeń zapadłych w toku postępowania przed sądem pielęgniarek i położnych).

Stronami postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej są pokrzywdzony oraz osoba obwiniona. Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przewinienie zawodowe. Natomiast za osobę obwinioną uważa się pielęgniarkę lub położną, wobec której w toku postępowania wyjaśniającego rzecznik odpowiedzialności zawodowej wydał postanowienie o przedstawieniu zarzutu lub przeciwko której skierował do sądu pielęgniarek i położnych wniosek o ukaranie. Strony mogą ustanowić nie więcej niż po dwóch pełnomocników/obrońców spośród pielęgniarek i położnych, adwokatów lub radców prawnych. W postępowaniu przed sądem pielęgniarek i położnych stroną jest również rzecznik odpowiedzialności zawodowej albo jego zastępca.

Trzeba jednak zaznaczyć, że nie można wszcząć postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej, jeżeli od chwili popełnienia czynu upłynęły 3 lata. Jeśli jednak stanowi on jednocześnie przestępstwo, to ustanie karalności przewinienia następuje nie wcześniej niż ustanie karalności przestępstwa. Bieg przedawnienia przerywa każda czynność rzecznika odpowiedzialności zawodowej. Natomiast karalność przewinienia zawodowego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło 5 lat.

Sprawy rozpoznaje jawnie sąd 

Sprawy w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej rozpoznają okręgowe sądy i Naczelny Sąd. W pierwszej instancji, właściwy do rozpoznania sprawy jest okręgowy sąd izby, której osoba obwiniona jest członkiem w chwili wszczęcia postępowania. Natomiast w przypadku obywatela państwa członkowskiego Unii Europejskiej wykonującego zawód czasowo i okazjonalnie, właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd izby, na której obszarze miało miejsce przewinienie zawodowe. Ponadto Naczelny Sąd ma kompetencję do przekazania (z urzędu lub na wniosek strony) prowadzenia postępowania sądowi innej okręgowej izby. Przesłanką jest dobro sprawy.

Postępowanie przed sądem pielęgniarek i położnych odbywa się na rozprawie jawnej. Istnieje jednak możliwość jej wyłączenia, jeśli jawność mogłaby naruszyć tajemnicę zawodową, wywołać zakłócenie spokoju lub porządku publicznego, obrażać dobre obyczaje, ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy lub naruszyć ważny interes prywatny. Sąd wyłącza też jawność rozprawy na wniosek pokrzywdzonego.

Okręgowy sąd orzeka w składzie trzyosobowym, a Naczelny Sąd w pięcioosobowym, chyba że ustawa stanowi inaczej. 

Czytaj także: Brak standardów w zatrudnianiu lekarzy i pielęgniarek uderza w nich i pacjentów >>>

Kary mogą być dotkliwe 

Sąd pielęgniarek i położnych może orzec następujące kary:

1. upomnienie;
2. naganę;
3. karę pieniężną. Orzeka się ją w wysokości od 1000 zł do 10 000 zł na cel społeczny związany z ochroną zdrowia. Kara pieniężna może zostać orzeczono zarówno samoistnie, jak i obok innych kar (z wyjątkiem kar: upomnienia, nagany i pozbawienia prawa do wykonywania zawodu);
4. zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w podmiotach leczniczych na okres od 1 roku do 5 lat;
5. zakaz pełnienia funkcji z wyboru w organach samorządu na okres od 1 roku do 5 lat;
6. ograniczenie zakresu czynności w wykonywaniu zawodu na okres od 6 miesięcy do 2 lat. Orzekając tę karę, sąd musi szczegółowo określić czynności, których pielęgniarka lub położna nie mogą wykonywać;
7. zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od 1 roku do 5 lat. Orzeka się ją w miesiącach i latach. Bieg kary rozpoczyna się z dniem uprawomocnienia się orzeczenia. Na jej poczet zalicza się okres tymczasowego zawieszenia prawa wykonywania zawodu;
8. pozbawienie prawa wykonywania zawodu. Kara ta pociąga za sobą skreślenie z rejestru. Ubieganie się o ponowne uzyskanie prawa do wykonywania zawodu jest możliwe po upływie dziesięciu lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. 

Zgodnie z art. 60 ust. 2 ustawy, wymierzając karę ograniczenia zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lub zawieszenia prawa wykonywania zawodu, sąd może dodatkowo orzec zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w podmiotach leczniczych.  

Natomiast na podstawie art. 83 ust. 1 ustawy, prawomocne ukaranie zawieszeniem albo pozbawieniem prawa wykonywania zawodu, stanowi podstawę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika albo umowy cywilnoprawnej, na podstawie której pielęgniarka lub położna wykonuje zawód.

Dodatkowo, w przypadku orzeczenia kary, sąd pielęgniarek i położnych może zarządzić opublikowanie orzeczenia w biuletynie właściwej okręgowej izby. Nie dotyczy to jednak sytuacji, w których orzeczono karę: upomnienia, nagany albo pieniężną. Potwierdził to Sąd Najwyższy (w wyroku z 19 grudnia 2018 r., sygn. akt I KK 7/18) wskazując, że nagana nie należy do katalogu kar, które podlegać mogą tego rodzaju publikacji. Natomiast jeśli dojdzie do wydania prawomocnego orzeczenia uniewinniającego, na wniosek osoby obwinionej, podlega ono opublikowaniu w biuletynie, na koszt izby.

Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej. Komentarz

Wojciech Lis, Monika Sadowska

Sprawdź  

Stronom przysługuje odwołanie, a następnie kasacja 

Od orzeczenia okręgowego sądu stronom przysługuje odwołanie. Wnosi się je w terminie 14 dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia. Naczelny Sąd może utrzymać w mocy, uchylić albo zmienić zaskarżone orzeczenie. Od prawomocnego orzeczenia wydanego w drugiej instancji, kończącego postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej, można wnieść kasację do Sądu Najwyższego w terminie 2 miesięcy od dnia doręczenia orzeczenia. Prawo do tego przysługuje stronom, ministrowi właściwemu do spraw zdrowia i Prezesowi Naczelnej Rady. Kasacja może być wniesiona z powodu uchybień wymienionych w art. 439 par. 1 ustawy Kodeks postępowania karnego (tj. np. nienależyte obsadzenie sądu lub nieobecność na całej rozprawie którykolwiek z jego członków; orzeczenie kary, środka karnego, środka kompensacyjnego lub środka zabezpieczającego nieznanego; lub sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie), innego rażącego naruszenia prawa lub z powodu niewspółmierności kary.

Zgodnie z art. 81 ustawy, pielęgniarce lub położnej, która w wyniku wznowienia postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej albo kasacji została uniewinniona, przysługuje roszczenie o odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, na skutek wykonania względem niej w całości albo w części kary, która została zmieniona albo uchylona. Roszczenia te przysługują w stosunku do okręgowej izby, której osoba obwiniona była członkiem w momencie ukarania. W zakresie tym orzeka sąd powszechny. Trzeba jednak pamiętać o tym, że roszczenia ulegają przedawnieniu z upływem roku od dnia uprawomocnienia się uniewinniającego orzeczenia.

Ukarany może liczyć na zatarcie 

Naczelna Rada prowadzi rejestr ukaranych pielęgniarek i położnych, w którym dokonuje się wpisu o ukaraniu. Jest on jawny dla osób, które wykażą interes prawny. Zatarcie ukarania następuje z urzędu i jest uzależnione od czasu, jaki upłynął od uprawomocnienia się orzeczenia o ukaraniu. I tak, do zatarcia dochodzi:

1. po upływie roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o ukaraniu karą nagany,
2. po upływie 3 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o ukaraniu karą nagany,
3. po upływie 3 lat od dnia wykonania orzeczenia o ukaraniu karą: pieniężną, zakazu pełnienia funkcji kierowniczych w podmiotach leczniczych, zakazu pełnienia funkcji z wyboru w organach samorządu oraz ograniczenia zakresu czynności w wykonywaniu zawodu;
4. po upływie 5 lat od dnia wykonania orzeczenia o ukaraniu karą zawieszenie prawa wykonywania zawodu;
5. po upływie 15 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o ukaraniu karą pozbawienie prawa wykonywania zawodu.

Pod warunkiem jednak, że pielęgniarka lub położna nie zostaną w tym czasie ponownie ukarane lub nie zostaną wszczęte przeciwko nim postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej.