Uzasadnienie

Na wstępie należy stwierdzić, że w znacznej części (jeżeli nie większości) postępowań w sprawie zamówień publicznych na usługi sprzątania szpitala, przedmiot zamówienia obejmuje usługi pomocnicze przy pacjencie takie jak czynności toalety, podawanie posiłków itp., bez jednoczesnego zastrzeżenia, że czynności te powinny być wykonywane przez personel legitymujący się wykształceniem medycznym. Niekiedy wymaga się aby czynności takie były wykonywane pod nadzorem i na zlecenie personelu medycznego.

Jednoznaczna odpowiedź, czy wskazane czynności mogą być wykonywane przez osoby inne niż personel medyczny jest trudna wobec niejednoznaczności przepisów regulujących udzielanie świadczeń zdrowotnych oraz braku kompleksowej regulacji wszystkich zawodów medycznych w Polsce. Przede wszystkim należy podkreślić, że wskazane czynności takie jak karmienie, czy toaleta chorych są czynnościami pielęgnacyjnymi. Pojęcie czynności pielęgnacyjnych pojawia się w szeregu przepisów, które regulując udzielanie świadczeń zdrowotnych. Na przykład zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 11 ustawy z 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej - dalej u.dz.l., świadczenie szpitalne to "wykonywane całą dobę kompleksowe świadczenia zdrowotne polegające na diagnozowaniu, leczeniu, pielęgnacji i rehabilitacji, które nie mogą być realizowane w ramach innych stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych lub ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych". Przepisy te, podobnie jak cytowana definicja, wskazują na to, że czynności pielęgnacyjne stanowią immamentny element świadczenia zdrowotnego. Od takiego ustalenia jedynie krok dzieli do stwierdzenia, że czynności pielęgnacyjne, jako świadczenia zdrowotne, powinny być udzielane przez osoby uprawnione na podstawie właściwych przepisów do udzielania świadczeń zdrowotnych lub osoby legitymujące się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny (art. 2 ust. 1 pkt 2 u.dz.l.). 

Stanowisko to zdają się potwierdzać przepisy regulujące wykonywanie zawodu pielęgniarki oraz opiekuna medycznego. Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy z 15 lipca 2011 roku o zawodzie pielęgniarki i położnej wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, w tym na planowaniu i sprawowaniu opieki pielęgnacyjnej nad pacjentem. Również opiekun medyczny w ramach wykonywania zawodu zajmuje się czynnościami opiekuńczymi. Obecnie jest to zawód zakwalifikowany do kategorii pomocniczego personelu medycznego (symbol cyfrowy zawodu 532102) w rozporządzeniu ministra pracy i polityki społecznej z 7 sierpnia 2014 roku w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania. Zakres kompetencji opiekuna medycznego został określony poprzez wskazanie podstawy programowej kształcenia w rozporządzeniu ministra edukacji narodowej z 7 lutego 2012 roku w sprawie podstawy programowej kształcenia w zwodach - dalej r.p.k.z. W załączniku do r.p.k.z., w tabeli 1 pod nazwą "Wykaz kwalifikacji oraz ich powiązania z zawodami i efektami kształcenia uporządkowane narastająco według oznaczeń kwalifikacji w ramach danego obszaru kształcenia", w pozycji dot. opiekuna medycznego, przewidziano świadczenie usług opiekuńczych osobie chorej i niesamodzielnej (Z.4). Świadczenie to obejmuje między innymi planowanie, organizowanie i wykonywanie czynności higienicznych i pielęgnacyjnych u osoby chorej i niesamodzielnej, słanie łóżka pustego oraz z osobą chorą i niesamodzielną, toaletę całego ciała osoby chorej i niesamodzielnej z uwzględnieniem toalety i zabiegów pielęgnacyjnych w obrębie jamy ustnej, mycie głowy, zmianę bielizny osobistej i pościelowej, zmianę pieluchomajtek i innych środków absorpcyjnych oraz pomoc w czynnościach fizjologicznych osobie chorej i niesamodzielnej.

Wniosek, że czynności pielęgnacyjne przy pacjencie może wykonywać wyłącznie osoba wykonująca zawód medyczny (pielęgniarka, opiekun medyczny) i czynności takie zawsze stanowią świadczenie zdrowotne byłoby zbyt pochopne. Zgodnie z art. 34 ustawy z 6 listopada 2008 roku o prawach pacjenta i Rzecznika Praw Pacjenta "pacjent ma prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej. Przez dodatkową opiekę pielęgnacyjną rozumie się opiekę, która nie polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, w tym także opiekę sprawowaną nad pacjentką w warunkach ciąży, porodu i połogu". Ustawodawca wyraźnie rozróżnia tutaj pielęgnację będącą elementem świadczenia zdrowotnego oraz dodatkową opiekę pielęgnacyjną nie posiadającą takiego przymiotu. Rozróżnienie, wobec braku wyraźnego rozgraniczenia normatywnego, powinno odbywać się z uwzględnieniem wiedzy medycznej personelu medycznego. W związku z tym zasadne jest zastrzeżenie, że wszelkie czynności pomocnicze wykonywane przy pacjencie przez pracowników firmy sprzątającej, powinny odbywać się pod nadzorem i na zlecenie personelu medycznego. Nietrudno wyobrazić sobie, że ta sama czynność higieniczna wykonywana u dwóch różnych pacjentów może wymagać różnych umiejętności. Na przykład mycie, czy przenoszenie pacjenta z uszkodzonym kręgosłupem przez nieuprawniony personel może nieść ze sobą nieodwracalne, negatywne skutki zdrowotne. Podobnie czynności higieniczne przy pacjencie zagrożonym odleżynami stanowić mogą element leczenia przeciwodleżynowego. Z drugiej strony brak jest przeszkód, aby pracownik wykonawcy, wobec braku przeciwwskazań medycznych, uczestniczył w wykonywaniu czynności takich jak zmiana bielizny na łóżku z pacjentem, podawanie i odbieranie kaczek, basenów, opróżnianie ssaka itp.

Czytaj inne komentarze tego autora: 

Kontrola świadczeniodawców przez NFZ ciągle niejednoznacznie uregulowana >>>

Szpital nie musi finansować pacjentowi wszystkich stosowanych przez niego leków >>>

NFZ nie może potrącać kar umownych do czasu rozpatrzenia zażalenia >>>

Grzegorz Machulak

Radca prawny. Wieloletni pracownik Branżowej Kasy Chorych dla Służb Mundurowych oraz Centrali Narodowego Funduszu Zdrowia (2000-2008). Jako radca prawny w Centrali NFZ. Opiniował lub sporządzał projekty decyzji administracyjnych Prezesa NFZ, reprezentował NFZ w sporach przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie oraz Naczelnym Sądem Administracyjnym,- prowadził cykl szkoleń dla kontrolerów NFZ,  kierował komponentem „zagadnienia prawne” Transition Facility „Przygotowanie wewnętrznych procedur i instrumentów w polskim systemie ubezpieczeń zdrowotnych do wdrożenia przepisów wynikających z koordynacji systemów ubezpieczeń społecznych – VITAPOL”,  reprezentował NFZ w sporze sądowym z firmami farmaceutycznych w ramach tzw. sporu marżowo-cenowego. Współautor pozycji „Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Komentarz”, wydanej nakładem Wolters Kluwer, Warszawa 2010. Od 2008 roku prowadzi własną kancelarię zajmującą się prawem ochrony zdrowia oraz doradztwem z zakresu zamówień publicznych, w szczególności dla spółek z branży teleinformatycznej. Aktualnie radca prawny w SPSK im. W. Orłowskiego w Warszawie. Współpracuje z Serwisem Prawo i Zdrowie.