1. Wprowadzenie

System Państwowego Ratownictwa Medycznego (zwany dalej PRM) jest istotnym elementem składowym systemu ochrony zdrowia powołanym do działania w zakresie ratowania życia i zdrowia ludzkiego w stanach nagłych. PRM został utworzony w celu realizacji zadań państwa polegających na zapewnieniu pomocy każdej osobie znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Ratownicy medyczni jako zawód stanowią filar systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego. Podstawową rolą zawodową ratownika medycznego jest ratowanie życia w stanach nagłych. Zasady funkcjonowania systemu PRM, w tym także wykonywania zawodu ratownika medycznego, określa od lat ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym - dalej u.p.r.m. Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym została zmieniona po raz kolejny dnia 9 października 2015 r. przez art. 9 ustawy o zmianie ustawy o systemie informacji w ochronie zdrowia oraz niektórych innych ustaw. Nowelizacja ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym dotyczy m.in. dookreślenia niezbędnych kwalifikacji do wykonywania zawodu ratownika medycznego (art. 10 i n. u.p.r.m.) oraz zasad doskonalenia zawodowego ratowników medycznych (art. 12 i n. u.p.r.m.) i obowiązuje od dnia 1 maja 2016 r.

2.Ogólne przesłanki ustawowe wykonywania zawodu ratownika medycznego

Przesłanki ustawowe wykonywania zawodu ratownika medycznego określa art. 10 u.p.r.m. W obowiązującym przez wiele lat tekście pierwotnym art. 10 u.p.r.m. dotyczący bezpośrednio wymogów dla ratowników medycznych stanowił, iż zawód ratownika medycznego mogła wykonywać osoba, która:

W grudniu 2015 r. dokonana została drobna zmiana powyższego przepisu związana z wejściem w życie nowej ustawy dotyczącej wzajemnego uznawania kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych, tj. ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Ustawa powyższa zastąpiła ustawę z dnia 26 kwietnia 2001 r. o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych Znowelizowany w powyższej części art. 10 u.p.r.m. obowiązuje od dnia 18 stycznia 2016. Natomiast od dnia 1 maja 2016 r. wejdzie w życie istotniejsza nowelizacja art. 10 u.p.r.m., zgodnie z którą zawód ratownika medycznego może wykonywać osoba, która:

Zawód ratownika medycznego może wykonywać w Polsce osoba, która:

Istotną granicą czasową jest rozpoczęcie studiów po dniu 30 września 2016 r., bowiem wtedy pojawia się dodatkowy wymóg dotyczący odbycia praktyki zawodowej i zdania Państwowego Egzaminu z Ratownictwa Medycznego. Nowelizacja utrzymuje niestety, zdaniem autorki, dopuszczenie do wykonywania zawodu osób niemających wyższego wykształcenia w zakresie ratownictwa medycznego mimo tendencji do poprawy jakości kształcenia zawodowego ratowników.

3.Praktyka zawodowa

Nową instytucją ustawową dotyczącą systemu kształcenia ratowników medycznych jest praktyka zawodowa – art. 10a u.p.r.m. Do praktyki przystępuje osoba, która rozpoczęła po dniu 30 września 2016 r. studia wyższe na kierunku studiów związanym z kształceniem w zakresie ratownictwa medycznego i złożyła ostatni wymagany planem studiów egzamin. Praktyka rozpoczyna się nie później niż z dniem 1 października, i kończy się po 6 miesiącach, pod warunkiem zrealizowania pełnego programu praktyki w wymiarze 960 godzin dydaktycznych, przy czym godzina dydaktyczna realizacji zajęć w ramach praktyki trwa 45 minut. Okres praktyki może być skrócony na uzasadniony wniosek osoby odbywającej praktykę, o okres nie dłuższy niż 1/2 okresu praktyki. Osoba odbywająca praktykę wykonuje zadania zawodowe wynikające z ramowego programu praktyki pod bezpośrednim nadzorem opiekuna. Opiekunem może być lekarz sytemu lub pielęgniarka systemu lub ratownik medyczny, wykonujący zawód w podmiocie leczniczym będącym dysponentem jednostek systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne, posiadający co najmniej 5-letni staż pracy w zawodzie. Osoba odbywająca praktykę prowadzi dziennik praktyki. Praktyka odbywa się w podmiotach leczniczych, o których mowa w art. 89 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (są to podmioty lecznicze utworzone lub prowadzone przez uczelnię medyczną lub podmioty lecznicze-udostępniający mające umowy z uczelniami medycznymi) będących dysponentami jednostek systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne. Osoby odbywają praktykę na podstawie skierowania przez kierownika jednostki organizacyjnej uczelni prowadzącej działalność dydaktyczną w dziedzinie nauk medycznych, na której są prowadzone studia wyższe na kierunku studiów związanym z kształceniem w zakresie ratownictwa medycznego, w ramach ustalonego przez niego harmonogramu i czasu jego odbywania w wymiarze maksymalnym 40 godzin tygodniowo, zgodnie z ramowym programem praktyki. Minister Zdrowia określi, w drodze rozporządzenia: ramowy program praktyki, sposób odbywania, skrócenia, dokumentowania i zaliczania praktyki oraz wzór dziennika praktyki.

4.Państwowy Egzamin z Ratownictwa Medycznego

Nową instytucją ustawową dotyczącą systemu kształcenia ratowników medycznych jest także Państwowy Egzamin z Ratownictwa Medycznego(PERM) – art. 10b u.p.r.m. PERM organizuje i przeprowadza Centrum Egzaminów Medycznych, zwane dalej „CEM”. CEM jest państwową jednostką budżetową podległą ministrowi właściwemu do spraw zdrowia. Do PERM może przystąpić osoba, która rozpoczęła po dniu 30 września 2016 r. studia wyższe na kierunku studiów związanym z kształceniem w zakresie ratownictwa medycznego i która uzyskała dyplom ukończenia studiów wyższych na kierunku studiów związanym z kształceniem w zakresie ratownictwa medycznego.

Osoba zamierzająca przystępować do PERM składa do dyrektora CEM, za pomocą SMK (jest to Konto w Systemie Monitorowania Kształcenia Pracowników Medycznych, które musi założyć), zgłoszenie do PERM do dnia:

Warunkiem dokonywania przez czynności za pomocą SMK jest uwierzytelnienie tożsamości osoby, która założyła konto i weryfikacja uprawnień tej osoby. Zgłaszający się wnosi opłatę egzaminacyjną, która stanowi dochód budżetu państwa. Opłata ta nie może być wyższa niż 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku za ubiegły rok, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, w drodze obwieszczenia, do dnia 15 stycznia każdego roku. Opłatę egzaminacyjną pobiera dyrektor CEM. Dyrektor CEM zawiadamia zgłaszającego się o miejscu i terminie PERM oraz nadanym numerze kodowym. PERM składa się przed Komisją Egzaminacyjną. Członków Komisji Egzaminacyjnej powołuje i odwołuje dyrektor CEM. CEM organizuje PERM przy współpracy z konsultantem krajowym w dziedzinie medycyny ratunkowej. PERM przeprowadza się w formie egzaminu testowego, składającego się ze 100 pytań zawierających pięć odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa. Pytania testowe obejmują problematykę z zakresu ratownictwa medycznego. Pozytywny wynik z PERM otrzymuje zdający, który uzyskał co najmniej 56% maksymalnej liczby punktów z testu. Osobie, która złożyła PERM, dyrektor CEM wydaje świadectwo złożenia PERM w terminie 21 dni od dnia złożenia egzaminu.

5.Doskonalenie zawodowe ratowników

W obowiązującym przez wiele lat tekście pierwotnym ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym art. 12 u.p.r.m. dotyczący bezpośrednio doskonalenia zawodowego ratowników medycznych stanowił jedynie, iż ratownik medyczny ma prawo i obowiązek doskonalenia zawodowego w różnych formach kształcenia. Ponadto zawierał upoważnienie dla Minister Zdrowia do określenia w drodze rozporządzenia, form, sposobów i zakresu doskonalenia zawodowego ratowników medycznych. Na podstawie powyższej delegacji ustawowej zostało wydane rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie doskonalenia zawodowego ratowników medycznych. Rozporządzenie powyższe określa formy doskonalenia zawodowego ratowników medycznych oraz sposób i zakres doskonalenia zawodowego. W świetle obowiązującego jeszcze rozporządzania doskonalenie zawodowe jest realizowane w następujących pozaszkolnych formach kształcenia:

Kurs doskonalący jest formą kształcenia o czasie trwania nie krótszym niż 30 godzin zajęć edukacyjnych, której ukończenie umożliwia pogłębienie i aktualizację wiedzy i umiejętności z zakresu ratownictwa medycznego. Seminarium jest formą kształcenia o czasie trwania nie krótszym niż 5 godzin zajęć edukacyjnych, której ukończenie umożliwia pogłębienie i aktualizację wiedzy i umiejętności z zakresu ratownictwa medycznego. Natomiast samokształcenie obejmuje:

Doskonalenie zawodowe realizowane jest w pięcioletnich okresach rozliczeniowych, zwanych dalej „okresami edukacyjnymi”. Okres edukacyjny rozpoczyna się z dniem 1 stycznia roku następującego po roku, w którym uzyskano dyplom uprawniający do wykonywania zawodu ratownika medycznego. Powyższe rozporządzenie w sprawie doskonalenia zawodowego ratowników medycznych obowiązuje do czasu wejścia w życie nowego rozporządzenie w przedmiotowej sprawie jednakże zostanie uchylone najpóźniej z dniem 1 stycznia 2017. Na podstawie dodanego nowelizacją art. 12e u.p.r.m. Minister Zdrowia jest upoważniony do określenia w drodze rozporządzenia m.in. form samokształcenia ratowników medycznych, sposobu i trybu odbywania doskonalenia zawodowego przez ratowników medycznych, zakresu doskonalenia zawodowego ratowników medycznych oraz wzoru karty doskonalenia zawodowego

Po nowelizacji zmieniono treść art. 12 u.p.r.m. oraz dodano do niej art. 12a-12h u.p.r.m. Od dnia 1 maja 2016 r. zgodnie z nowym brzmieniem art. 12 u.p.r.m. ratownik medyczny ma prawo i obowiązek stałego aktualizowania wiedzy i umiejętności przez uczestnictwo w różnych rodzajach i formach doskonalenia zawodowego. Powyższe doskonalenie zawodowe w zawodzie ratownik medyczny może być realizowane przez:

Ustawa definiuje kurs doskonalący, natomiast nie definiuje zakresu/form samokształcenia pozostawiając to Ministrowi Zdrowia (rozporządzeniu wykonawczemu). I tak kurs doskonalący ma na celu pogłębienie i aktualizację wiedzy i umiejętności zawodowych, w tym szkolenie praktyczne. Kurs doskonalący odbywa się na podstawie programu kursu doskonalącego. Program kursu doskonalącego redaguje Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, zwanego dalej „CMKP”, i zatwierdza minister właściwy do spraw zdrowia. Dyrektor CMKP podaje do publicznej wiadomości zatwierdzony program kursu doskonalącego w formie publikacji oraz informacji na swojej stronie internetowej. Obecnie nie ma wskazanej w ustawie jako doskonalenia formy seminarium.

Przebieg doskonalenia zawodowego ratownika medycznego ma dokumentować w karcie doskonalenia zawodowego. Kartę doskonalenia zawodowego na wniosek ratownika medycznego wydaje wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamieszkania ratownika medycznego. Ratownik medyczny ma nowy ustawowy obowiązek przedstawienia wojewodzie właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania ratownika medycznego, do wglądu, karty doskonalenia zawodowego, niezwłocznie po zakończeniu danego okresu edukacyjnego, w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia zakończenia danego okresu edukacyjnego. Chodzi tu o nadzór wojewody.

Koszty doskonalenia zawodowego ponosi ratownik medyczny lub podmiot, u którego ratownik medyczny wykonuje zawód, lub jednostka prowadząca szkolenie. Podmiot, u którego ratownik medyczny wykonuje zawód, jest obowiązany ułatwić ratownikowi medycznemu aktualizowanie wiedzy i umiejętności przez uczestnictwo w różnych rodzajach i formach doskonalenia zawodowego. Co ważne, ratownik medyczny ma obowiązek przedstawiać podmiotowi, u którego wykonuje zawód, dokumenty poświadczające realizację obowiązku doskonalenia zawodowego.

6.Uwagi autorskie

Reasumując, obowiązująca od dnia 1 maja 2016 r. nowelizacja ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym zmieniła treść art. 10 i art. 12 u.p.r.m. oraz poszerzyła zakres regulacji ustawowych dotyczących kwalifikacji zawodowych wymaganych od ratowników medycznych. Wprowadzono nowy obowiązek odbycia praktyki zawodowej oraz zdania PERM dla osób rozpoczynających po dniu 30 września 2016 r. studia wyższe na kierunku studiów związanym z kształceniem w zakresie ratownictwa medycznego. Rozwiązanie powyższe należy uznać za słuszne, bowiem służy ono profesjonalizacji zawodu ratownika medycznego, a tym samym zwiększeniu bezpieczeństwa pacjentów.