Podstawy prawne wykonywania zawodu ratownika medycznego określa od 2006 roku ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym, a dokładnie jej rozdział drugim. Ta była już wielokrotnie nowelizowana, a w efekcie znacznie poszerzyły się kompetencje ratowników. Ponadto o tym, jakie czynności medyczne może wykonywać ratownik mówi rozporządzenie ministra zdrowia w sprawie medycznych czynności ratunkowych i świadczeń zdrowotnych innych niż medyczne czynności ratunkowe, które mogą być udzielane przez ratownika medycznego. Wkrótce ratowników czekają kolejne zmiany, bo Ministerstwo Zdrowia skierowało w pracuje nad projektem ustawy o o zawodzie ratownika medycznego oraz samorządzie ratowników medycznych. Ona jednak nie zmieni diametralnie podstawowego zakresu czynności i standardów wykonywania zawodu. Chociaż ku zadowoleniu ratowników wprowadzi dla nich m.in: samorząd zawodowy, studia magisterskie z z ratownictwa i specjalizację oraz urlop na kształcenie.
Czytaj w LEX: Czy ratownicy medyczni mogą pełnić dyżury medyczne?
Kto może zostać ratownikiem medycznym
Zgodnie z art. 10 ustawy ratownikiem medycznym może zostać osoba, która:
- posiada pełną zdolność do czynności prawnych;
- posiada stan zdrowia pozwalający na wykonywanie tego zawodu;
- wykazuje znajomość języka polskiego w stopniu wystarczającym do wykonywania tego zawodu i złożyła oświadczenie o następującej treści: «Oświadczam, że władam językiem polskim w mowie i piśmie w zakresie niezbędnym do wykonywania zawodu ratownika medycznego», [...];
- spełnia następujące wymagania:
- rozpoczęła przed dniem 1 października 2019 r. studia wyższe na kierunku (specjalności) ratownictwo medyczne i uzyskała tytuł zawodowy licencjata lub magistra na tym kierunku (specjalności) lub
- rozpoczęła po roku akademickim 2018/2019 studia wyższe przygotowujące do wykonywania zawodu ratownika medycznego, prowadzone zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 68 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, i uzyskała tytuł zawodowy licencjata oraz złożyła z wynikiem pozytywnym Państwowy Egzamin z Ratownictwa Medycznego [...] lub
- rozpoczęła przed dniem 1 marca 2013 r. naukę w publicznej szkole policealnej lub niepublicznej szkole policealnej o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskała dyplom potwierdzający uzyskanie tytułu zawodowego ratownik medyczny albo dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe w zawodzie ratownik medyczny, lub
- posiada dyplom wydany w państwie innym niż państwo członkowskie Unii Europejskiej, Konfederacja Szwajcarska lub państwo członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strona umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, uznany w Rzeczypospolitej Polskiej za równoważny z dyplomem uzyskiwanym w Rzeczypospolitej Polskiej, potwierdzającym tytuł zawodowy ratownik medyczny, i uzyskała prawo pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z odrębnymi przepisami, lub
- posiada kwalifikacje do wykonywania zawodu ratownika medycznego nabyte w państwie członkowskim Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronie umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, uznane w Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z przepisami ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (Dz.U. z 2016 r. poz. 65 oraz z 2018 r. poz. 650)”.
Pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby pełnoletnie (czyli mające ukończone 18 lat) nieubezwłasnowolnione orzeczeniem sądu. Stan zdrowia podlega ocenie lekarskiej i rozstrzyga o nim wydane orzeczenie lekarskie. Wymóg złożenia oświadczenia o znajomości języka polskiego „nie dotyczy osoby, która ukończyła studia wyższe na kierunku (specjalności) ratownictwo medyczne lub studia w zakresie ratownictwa medycznego, prowadzone w języku polskim lub publiczną szkołę policealną lub niepubliczną szkołę policealną o uprawnieniach szkoły publicznej, kształcącą w języku polskim” (art. 10 ust. 2 ). Z kolei przystąpić do państwowego egzaminu może dopiero osoba, która rozpoczęła po 30 września 2018 r. studia wyższe na kierunku ratownictwo medyczne i która uzyskała dyplom ich ukończenia.
Czytaj w LEX: Czy ratownik ma obowiązek zgłaszania podejrzenia u pacjenta choroby zakaźnej >>
Ułatwienia dla osób spoza Unii
Z tym, że ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu zapewnienia w okresie ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii kadr medycznych uprościła zasady dostępu do zawodu dla osób spoza UE. I tak zgodnie art. 10 ust. 3 u.p.r.m. każda osoba (również obywatel Polski), która uzyskała poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacje do wykonywania zadań ratownika może uzyskać zgodę na wykonywanie tego zawodu, jeżeli spełnia następujące warunki:
- posiada pełną zdolność do czynności prawnych;
- jej stan zdrowia pozwala na wykonywanie zawodu ratownika medycznego;
- posiada dyplom wydany poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej potwierdzający uzyskanie tytułu zawodowego ratownika medycznego, lub dokumenty potwierdzające co najmniej 3-letnie doświadczenie zawodowe w wykonywaniu zadań o których mowa w art. 11 ust. 1 u.p.r.m, uzyskane w okresie ostatnich pięciu lat poprzedzających udzielnie zgody
W okresie ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii – Minister Zdrowia może wydać zgodę na wykonywanie zawodu ratownika medycznego osobie, która posiada doświadczenie krótsze niż 3 lata jednak nie krótsze niż rok uzyskane w okresie ostatnich pięciu lat poprzedzających udzielnie zgody. minister właściwy do spraw zdrowia może udzielić zgody na wykonywanie zawodu w Polsce. Minister na podstawie załączonych do wniosku dokumentów oraz ewentualnej opinii konsultanta krajowego w formie decyzji administracyjnej wyraża zgodę lub odmawia wyrażenia zgody na wykonywanie zawodu ratownika medycznego. Z danych MZ wynika, że 27 grudnia 2021 roku ratownicy spoza UE złożyli do ministra 36 wniosków, a ten wydał 20 pozytywnych decyzji. 11 wniosków odrzucił przez braki formalne.
Zakres czynności, jakie może wykonywać ratownik
Wykonywanie zawodu ratownika medycznego polega na realizacji zadań zawodowych, w szczególności na:
- udzielaniu świadczeń zdrowotnych, w tym medycznych czynności ratunkowych udzielanych samodzielnie lub na zlecenie lekarza;
- zabezpieczeniu osób znajdujących się w miejscu zdarzenia oraz podejmowaniu działań zapobiegających zwiększeniu liczby osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego;
- transportowaniu osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego;
- udzielaniu wsparcia psychicznego w sytuacji powodującej stan nagłego zagrożenia zdrowotnego;
- edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia.
Stosownie do generalnej zasady, określonej również w innych ustawach dotyczących zawodów medycznych (lekarza, pielęgniarki), ratownik medyczny powinien wykonywać swój zawód zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej oraz z należytą starannością. Ratownik ma prawo wglądu do dokumentacji medycznej oraz do uzyskania od lekarza, felczera, pielęgniarki, położnej informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych metodach diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych, zapobiegawczych i dających się przewidzieć następstwach podejmowanych działań, w zakresie niezbędnym do udzielanych przez siebie świadczeń zdrowotnych. Jest też zobowiązany informować pacjenta o jego prawach oraz udzielić informacji o stanie zdrowia pacjent.
Zgodnie z ustawą ratownik medyczny może, po dokonaniu oceny stanu pacjenta, nie podejmować lub odstąpić od medycznych czynności ratunkowych albo udzielania świadczeń zdrowotnych, jeżeli nie spowoduje to niebezpieczeństwa utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. W dokumentacji medycznej musi odnotować i uzasadnić przyczyny niepodjęcia lub odstąpienia od tych czynności. Ratownik może też udzielić świadczeń zdrowotnych bez zgody pacjenta, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym. Ponadto minister zdrowia określa w rozporządzeniu w sprawie medycznych czynności ratunkowych i świadczeń zdrowotnych innych niż medyczne czynności ratunkowe, które mogą być udzielane przez ratownika medycznego. Rozporządzenie precyzuje, które czynności mogą być wykonywane samodzielnie lub na zlecenie lekarza. W sumie wymienia ono 31 czynności medycznych, które może wykonywać samodzielnie, np. wykonanie i ocena zapisu EKG, przywracanie drożności dróg oddechowych, dojścia doszpikowego przy użyciu gotowego zestawu. Za sprawą pandemii ratownik może też pobrać wymaz i wykonać test antygenowy w kierunku Covid-19, kwalifikować do szczepienia przeciwko Covid-19, a także grypie oraz wykonać szczepienie przeciwko Covid-19. Samodzielnie może też podać 14 leków. Ponadto na zlecenie lekarza może podać inne leki oraz wykonać dodatkowe czynności, np. cewnikowanie pęcherza moczowego. Ratownik medyczny może też asystować przy drobnych zabiegach chirurgicznych.
Czytaj w LEX: Czy wykaz leków możliwych do samodzielnego podania dotyczy jedynie zespołów ratownictwa medycznego?
Gdzie ratownik medyczny może pracować
Ratownicy medyczni przede wszystkim wykonują swój zawód w podmiotach leczniczych będących jednostkami systemu PRM. Jednostkami systemu PRM były i są szpitalne oddziały ratunkowe (SOR) oraz zespoły ratownictwa medycznego (ZRM), w tym lotnicze zespoły ratownictwa medycznego, na których świadczenia zawarto umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej.
Zespoły ratownictwa medycznego to:
- zespoły specjalistyczne, w skład których wchodzą co najmniej trzy osoby uprawnione do wykonywania medycznych czynności ratunkowych, w tym lekarz systemu oraz pielęgniarka systemu lub ratownik medyczny;
- zespoły podstawowe, w skład których wchodzą co najmniej dwie osoby uprawnione do wykonywania medycznych czynności ratunkowych, w tym pielęgniarka systemu lub ratownik medyczny.
Czytaj również: Zmiany w ochronie zdrowia... w kodeksie cywilnym >>
Ponadto ratownik medyczny może wykonywać swoje zadania zawodowe polegające na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, w tym medycznych czynności ratunkowych udzielanych samodzielnie lub na zlecenie lekarza:
- w podmiotach leczniczych, np. w szpitalu,
- w ramach ratownictwa górskiego i narciarskiego,]
- w ramach ratownictwa wodnego, o którym mowa w art. 2 pkt 4 ustawy z 18.08.2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych,
- w ramach ratownictwa górniczego,
- w ramach Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa
- w jednostkach podległych Ministrowi Obrony Narodowej niebędących podmiotami leczniczymi,
- w jednostkach ochrony przeciwpożarowej,
- w ramach działań antyterrorystycznych realizowanych przez służby podległe lub nadzorowane przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych,
- w wyodrębnionych oddziałach prewencji,
- w ramach zadań Służby Ochrony Państwa,
- w ramach zadań Straży Granicznej, na lotniskach
- w ramach podmiotu leczniczego, wykonując zadania z zakresu zabezpieczenia medycznego imprezy masowej,
- w ramach wykonywania transportu sanitarnego
- w izbach wytrzeźwień
- na stanowisku dyspozytora medycznego.
Zatem od nowelizacji ustawy w 2018 roku znacznie się poszerzyła lista miejsc, w których może pracować ratownik.