- W debacie publicznej bardzo wiele mówi się o konieczności reformy wymiaru sprawiedliwości, przy tej okazji nie możemy zapominać o potrzebach osób z niepełnosprawnościami. W opublikowanym przez RPO raporcie zebraliśmy wszystkie najważniejsze postulaty, wskazujemy gdzie występują problemy, co należy zmienić – mówił rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar podczas seminarium eksperckiego na temat dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla osób z niepełnosprawnościami, które odbyło się w Biurze RPO.
Rzecznik odniósł się również do ostatnich protestów społecznych dotyczących reformy wymiaru sprawiedliwości. Wskazał, że ten swoisty kredyt zaufania, jaki obywatele dali sędziom powinien zostać spłacony między innymi poprzez codzienne zaangażowanie przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości na przykład poprzez sposób w jaki odnoszą się do stron postępowania. Chodzi o to by sędziowie zwracali uwagę na potrzeby osób z niepełnosprawnościami. Takim dobrym przykładem była postawa sędziego Jarosława Gwizdaka, który osobiście – poruszając się na wózku inwalidzkim – sprawdził jakie trudności musi pokonać w budynku sądu osoba z niepełnosprawnością.
Seminarium zostało zorganizowane w związku z publikacją raportu Rzecznika Praw Obywatelskich pt. „Dostęp osób z niepełnosprawnościami do wymiaru sprawiedliwości. Analiza i zalecenia”. Raport stanowi podsumowanie badań w zakresie dostępności infrastruktury organów wymiaru sprawiedliwości, a także rozmów przeprowadzonych wśród sędziów i prokuratorów oraz osób z niepełnosprawnościami, które miały kontakty z wymiarem sprawiedliwości.
Wnioski z badania wskazują, że dostępność rozumiana jako dostosowanie infrastruktury sądów i prokuratur do potrzeb osób z różnego rodzaju niepełnosprawnościami ma niebagatelny wpływ na realizację prawa do sądu tej grupy osób.
[-DOKUMENT_HTML-]
Z raportu wynika, że konstytucyjne prawo do sądu osób z niepełnosprawnościami jest w istotnym stopniu ograniczone z uwagi na niedostępność instytucji wymiaru sprawiedliwości oraz takie ukształtowanie postępowania prokuratorskiego i sądowego, które nie uwzględnia szczególnych i usprawiedliwionych potrzeb takich osób. Prokuratorzy i sędziowie mają niewielką wiedzę na temat szczególnych potrzeb tej grupy obywateli, a w swojej pracy często posługują się stereotypami na ich temat - co w skrajnych przypadkach może mieć pośredni lub bezpośredni wpływ na wynik postępowania.
Duża grupa obywateli - dorosłych osób ubezwłasnowolnionych, jest pozbawiona zdolności do czynności prawnych, a tym samym nie ma realnego dostępu do sądu. Poza tym sądy w niewystarczającym stopniu uwzględniają wolę i preferencje osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną, często bagatelizują ich potrzeby. Osoby takie doświadczają też nieuzasadnionych ograniczeń w zakresie możliwości występowania w sprawie jako świadek oraz w zakresie dostępu do informacji ze strony instytucji wymiaru sprawiedliwości - dotyczy do przede wszystkim osób z niepełnosprawnością intelektualną, osób głuchych i osób niewidomych.
Z raportu wynika, że infrastruktura instytucji wymiaru sprawiedliwości jest niedostępna dla osób z niepełnosprawnościami, a w przypadku osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną przepisy pozwalają sądowi zdecydować o losie tej osoby, nawet jej nie widząc.
Zdarzają się przypadki sędziów i prokuratorów, którzy z założenia traktują osoby z niepełnosprawnościami jako osoby mniej wiarygodne - niewidoma ofiara napadu jest więc traktowana gorzej niż inny pokrzywdzony, osobie z niepełnosprawnością intelektualną może być trudniej udowodnić, że została wykorzystana seksualnie. Osoby głuche, którym nie zapewniono tłumacza języka migowego nie mogą swobodnie porozmawiać ze swoim pełnomocnikiem o własnej sprawie.
W rezultacie wymiar sprawiedliwości, który zgodnie z Konstytucją powinien być dostępny dla wszystkich, w praktyce jest niedostępny dla osób najbardziej potrzebujących - podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich.
Przeważająca większość budynków sądów i prokuratur jest także trudno dostępna dla osób z niepełnosprawnościami, a około 40 procent sędziów i prokuratorów uważa, że niepełnosprawność wpływa na wiarygodność świadka w postepowaniu, w około 45 procent prokuratorów i około 55 procent sędziów uznało, że niepełnosprawność powoduje różne trudności w postępowaniu.
W spotkaniu wzięli udział przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa Dariusz Zawistowski oraz przedstawiciele Sądu Najwyższego, Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, Naczelnej Rady Adwokackiej, Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, resortu cyfryzacji, Ministerstwa Sprawiedliwości, a także stowarzyszeń zrzeszających sędziów, profesjonalnych pełnomocników procesowych oraz organizacji pozarządowych działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami.
Źródło: www.rpo.gov.pl