Czy dopuszczalne jest, aby na bloku operacyjnym funkcję tzw. "pielęgniarki brudnej" pełniła osoba bez wykształcenia pielęgniarskiego, np. salowa, sanitariuszka?
W ocenie Autorki pełnienie funkcji "brudnej pielęgniarki" wymaga fachowych kwalifikacji pielęgniarskich.
Instrumentariuszka tzw. "brudna" na bloku operacyjnym, jest to w istocie osoba (Autorka celowo unika tytułu zawodowego "pielęgniarka") asystująca przy zabiegu operacyjnym bez zachowania wymogów aseptyki. Osoba ta nie jest ubrana w sterylny fartuch i nie ma bezpośredniego styku z pacjentem. Niemniej rodzi się w tym miejscu pytanie kto jest uprawniony o wykonywania tych obowiązków. Autorka odwoła się w tym miejscu do przypadku Szpitala im. Matki Teresy z Kalkuty w Drawsku Pomorskim. W tej jednostce funkcje "instrumentariuszki brudnej" pełniły przeszkolone salowe lub sanitariusze. Powstał spór o to czy funkcja ta nie jest zastrzeżona wyłącznie dla pielęgniarki jako osoby udzielającej świadczeń zdrowotnych. Stanowisko w dyskusji zajęła między innymi Krajowa Konsultantka w Dziedzinie Pielęgniarstwa, która w piśmie z dnia 2 lipca 2008 r. kierowanym do Starostwa Powiatowego w Drawsku Pomorskim stwierdziła, że przy operacji asystują dwie pielęgniarki - czysta i brudna - i zastępowanie jednej z nich niewykwalifikowaną osobą nie powinno mieć miejsca. Autorka wskazuje, że wobec braku przepisu prawa powszechnego wyraźnie rozstrzygającego problem, na stanowisku Krajowej Konsultantki należałoby poprzestać. Autorka jednak poddała analizie zakres obowiązków brudnej instrumentariuszki i skonfrontowała te ustalenia z przepisami prawa powszechnego. Do obowiązków brudnej sanitariuszki należy między innymi:

pomoc w ubraniu zespołu operacyjnego;
podawanie dodatkowych materiałów niezbędnych w trakcie zabiegu;
podanie zestawu czy wręcz dostarczenie sprzętu medycznego niezbędnego w nagłych stanach.
Zakres wymienionych wyżej czynności oddaje rzeczywiste działania wskazywane w trakcie przeprowadzania ustaleń przez Autorkę. Najczęstszą różnicą, jaką wskazywano między pielęgniarką czystą a brudną był brak sterylnego ubrania. Poza tym wskazywano, że pielęgniarka brudna stanowi także element zapewnienia bezpieczeństwa pacjenta. W tym miejscu należy odwołać się do przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 października 2003 r. w sprawie wykazu dziedzin pielęgniarstwa oraz dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia, w których może być prowadzona specjalizacja i kursy kwalifikacyjne, oraz ramowych programów specjalizacji dla pielęgniarek i położnych (Dz. U. Nr 197, poz. 1922 z późn. zm.). Oto zgodnie z § 1 rozporządzenia jedną ze specjalizacji pielęgniarek i położnych jest pielęgniarstwo operacyjne. Zgodnie z załącznikiem nr 12 do rozporządzenia umiejętnościami, jakie nabywa się w trakcie tej specjalizacji jest między innymi przygotowanie sali operacyjnej, bielizny, instrumentarium i materiału dodatkowego do operacji. Załącznik wskazuje także, że zadaniem pielęgniarki operacyjnej jest "instrumentować do zabiegu operacyjnego zgodnie z jego przebiegiem". Zapis nie zawęża umiejętności tylko do instrumentowania septycznego (czystego). Na tej podstawie oraz w oparciu o stanowisko Konsultantki Krajowej a także z doświadczenia Autorka stoi na stanowisku, że instrumentariuszka brudna także powinna być pielęgniarką, tzn. osobą posiadającą odpowiednie kwalifikacje. W dyskusji nad przypadkiem drawskim podnoszono jako argument twierdzenie, że instrumentariuszki brudne nie mają styczności z pacjentem i nie udzielają świadczeń zdrowotnych, a tym samym nie są objęte wymogiem z art. 10 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.; dalej jako: u.z.o.z.). W ocenie Autorki zadania instrumentariuszki brudnej mieszczą się w kategorii świadczeń zdrowotnych zgodnie z definicją z art. 3 u.z.o.z. W żadnym z postanowień art. 3 u.z.o.z. nie ma mowy o tym, że świadczenie zdrowotne wymaga bezpośredniego styku (wręcz dotykania) pacjenta. Działania brudnej pielęgniarki na bloku operacyjnym z pewnością służą zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia pacjenta. Tak brzmi ogólna reguła definicji świadczenia zdrowotnego. Do udzielania tychże są zaś z mocy wspomnianego art. 10 u.z.o.z. uprawnieni wyłącznie pracownicy posiadający odpowiednie uprawnienia (kwalifikacje).

Agnieszka Sieńko