1. Wprowadzenie

Istotny wpływ na świadczeniodawców medycznych w Polsce, a tym samym na system ochrony zdrowia ma nowa ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej - dalej u.dz.l. Powyższa ustawa obowiązuje od 1 lipca 2011 r. Ustawa o działalności leczniczej w świetle art. 1 określa:

  1. zasady wykonywania działalności leczniczej;
  2. zasady funkcjonowania podmiotów wykonujących działalność leczniczą, niebędących przedsiębiorcami;
  3. zasady prowadzenia rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą;
  4. normy czasu pracy pracowników podmiotów leczniczych;
  5. zasady sprawowania nadzoru nad wykonywaniem działalności leczniczej oraz podmiotami wykonującymi działalność leczniczą.

Z uwagi na zakres podejmowanych spraw nowa ustawa przypomina w dużym stopniu ustawę z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej - dalej u.z.o.z., która utraciła moc obowiązującą wraz w wejściem w życie ustawy o działalności leczniczej będącej aktem prawnym kompleksowo regulującym zasady prowadzenia działalności leczniczej. Obowiązuje on wszystkie podmioty lecznicze prowadzące taką działalność w tym SP ZOZy.

2.Świadczeniodawcy medyczni w świetle ustawy o działalności leczniczej

Przez świadczeniodawcę medycznego (rynku usług medycznych) należy w praktyce rozumieć podmiot uprawniony do udzielania pacjentom świadczeń zdrowotnych danego rodzaju. W świetle nowej ustawy działalność lecznicza (czyli w praktyce usługi medyczne) polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Działalność lecznicza może również polegać na:

  1. promocji zdrowia lub
  2. realizacji zadań dydaktycznych i badawczych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych i promocją zdrowia, w tym wdrażaniem nowych technologii medycznych oraz metod leczenia.

Podmiot wykonujący działalność leczniczą może uczestniczyć lub uczestniczy w przygotowywaniu osób do wykonywania zawodu medycznego i kształceniu osób wykonujących zawód medyczny na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

Ustawowymi rodzajami działalności leczniczej są:

  1. 1) stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne:
  1. a) szpitalne,
  2. b) inne niż szpitalne;
  1. 2) ambulatoryjne świadczenia zdrowotne.

Stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych innych niż szpitalne udziela się w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, zakładzie rehabilitacji leczniczej, hospicjum. Natomiast ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych udziela się w ambulatorium (przychodni, poradni, ośrodku zdrowia, lecznicy lub ambulatorium z izbą chorych), a także zakładzie badań diagnostycznych i medycznym laboratorium diagnostycznym oraz w pojeździe lub innym obiekcie będącym na wyposażeniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, przeznaczonym do udzielania świadczeń zdrowotnych.

Ustawa o działalności leczniczej kształtuje normatywnie rynek świadczeniodawców medycznych w Polsce zmieniając częściowo dotychczasowy stan prawny i faktyczny. Nowa ustawa zasadniczo odchodzi od pojęcia zakładu opieki zdrowotnej i ich fundamentalnej roli na rynku świadczeń medycznych. W świetle nowej ustawy świadczeniodawcami medycznymi mogą być tylko tzw. podmioty wykonujące działalność leczniczą czyli podmioty lecznicze oraz lekarze i pielęgniarki wykonujący zawód w ramach działalności leczniczej jako praktykę zawodową (na podstawie art. 5 u.dz.l.). W świetle art. 4 u.dz.l. podmiotami leczniczymi są:

  1. przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej we wszelkich formach przewidzianych dla wykonywania działalności gospodarczej, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej,
  2. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,
  3. jednostki budżetowe, w tym państwowe jednostki budżetowe tworzone i nadzorowane przez Ministra Obrony Narodowej, ministra właściwego do spraw wewnętrznych, Ministra Sprawiedliwości lub Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, posiadające w strukturze organizacyjnej ambulatorium, ambulatorium z izbą chorych lub lekarza, o którym mowa w art. 55 ust. 2a ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych,
  4. instytuty badawcze, o których mowa w art. 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych,
  5. fundacje i stowarzyszenia, których celem statutowym jest wykonywanie zadań w zakresie ochrony zdrowia i których statut dopuszcza prowadzenie działalności leczniczej,
  6. posiadające osobowość prawną jednostki organizacyjne stowarzyszeń(o których mowa w pkt 5),
  7. osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania,
  8. jednostki wojskowe

– w zakresie, w jakim wykonują działalność leczniczą.

Zasadniczo poszerzenie katalogu świadczeniodawców medycznych związane jest z wyraźnym wskazaniem, iż zalicza się do nich także przedsiębiorców w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, prowadzących działalność we wszelkich możliwych formach. Ponadto od 30 czerwca 2015 r. wskutek nowelizacji ustawy o działalności leczniczej do katalogu podmiotów leczniczych ustawodawca dołączył także jednostki wojskowe co ma istotne znaczenia dla praktyki udzielania świadczeń zdrowotnych w wojsku. Dotychczas bowiem mimo posiadanej kadry a w szczególności lekarzy i ratowników medycznych na terytorium RP był ewidentny problem z legalnym udzielaniem przez nich świadczeń zdrowotnych(brak statusu podmiotu leczniczego). Ustawodawca zdefiniował też w nowelizacji ustawy o działalności leczniczej pojęcie jednostki wojskowej. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1a u.dz.l. jednostka wojskowa oznacza jednostkę organizacyjną niebędącą jednostką budżetową, dla której podmiotem tworzącym jest Minister Obrony Narodowej, w której udzielane są świadczenia zdrowotne przez lekarza, realizującą zadania także poza granicami państwa, na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa. W rezultacie rynek podmiotów leczniczych obejmuje przedsiębiorców oraz podmioty lecznicze niebędące przedsiębiorcami (samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, jednostki budżetowe oraz jednostki wojskowe), a także inne wyżej wymienione podmioty. Powyższe jednostki ustawa nazywa „podmiotami leczniczymi”, a w praktyce są to świadczeniodawcy medyczni (świadczeniodawcy rynku usług medycznych). Z dotychczasowych rodzajów świadczeniodawców pozostawiono publiczne zakłady opieki zdrowotnej dwóch rodzajów, tj. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej i jednostki budżetowe. Nowa ustawa używa pojęcia „przedsiębiorcy”. W świetle ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. - dalej u.s.d.g., przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą (art. 4 u.s.d.g.). Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Osobami prawnymi, które prowadzą działalność gospodarczą, są przede wszystkim spółki akcyjne oraz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Wśród jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, należy wymienić spółkę jawną, spółkę partnerską, spółkę komandytową oraz komandytowo-akcyjną. Natomiast działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły (art. 2 u.s.d.g.). Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej reguluje podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, stąd też będzie ona miała zastosowanie również do podmiotów leczniczych. Poza pojęciem przedsiębiorcy uregulowanym w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej w polskim prawie występują także pojęcia legalne przedsiębiorcy oraz przedsiębiorstwa, uregulowane w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. Natomiast ustawa o działalności leczniczej stanowi w swoim słowniczku definicji legalnych, że przedsiębiorstwo to zespół składników majątkowych, za pomocą którego podmiot leczniczy wykonuje określony rodzaj działalności leczniczej (przed czerwcową nowelizacją obowiązywała definicja przedsiębiorstwa z kodeksu cywilnego).

Zgodnie z art. 16 nowej ustawy, działalność lecznicza jest działalnością regulowaną w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. Jednakże po nowelizacji nie stanowi działalności regulowanej w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej działalność lecznicza:

  • 1) podmiotów leczniczych w formie jednostki budżetowej,
  • 2) podmiotów leczniczych w formie jednostki wojskowej,
  • 3) wykonywana jako:
  • a) działalność pożytku publicznego w rozumieniu ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, chyba że zachodzą przesłanki określone w art. 9 ust. 1 tej ustawy,
  • b) działalność charytatywno-opiekuńcza, jeżeli przepisy odrębne przewidują prowadzenie takiej działalności.

Wyodrębnionym rodzajem świadczeniodawców są w nowej ustawie dotychczasowe tzw. prywatne praktyki medyczne, czyli praktyki lekarskie i pielęgniarskie. Zgodnie z art. 5 u.dz.l. lekarze i pielęgniarki mogą wykonywać swój zawód w ramach działalności leczniczej na zasadach określonych w ustawie oraz w przepisach odrębnych po uzyskaniu wpisu do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą. W rezultacie w nowym stanie prawnym można wyodrębnić następujące rodzaje świadczeniodawców medycznych czy też, jak stanowi nowa ustawa, podmiotów wykonujących działalność leczniczą:

  1. podmioty lecznicze (m.in. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej);
  2. lekarze i pielęgniarki oraz położne wykonujący zawód w ramach działalności leczniczej jako praktykę zawodową (w skrócie praktyki zawodowe).

Ponadto można wyodrębnić normatywny podział podmiotów leczniczych na podmioty lecznicze:

  1. będące przedsiębiorcami (np. spółki kapitałowe) oraz
  2. niebędące przedsiębiorcami zwane dalej PLNP (są to jednostki budżetowe, SP ZOZ-y, jednostki wojskowe).

Nowa ustawa wprowadza podział podmiotów leczniczych na będące i niebędące przedsiębiorcami i tej drugiej kategorii podmiotów poświęca konkretne regulacje rozdziału 3 działu II, stanowiące przedmiot niniejszej analizy. Szczególnym rodzajem podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą jest samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej(SP ZOZ), będący konstrukcją znaną i fundamentalną w poprzednim stanie prawnym i w praktyce rynku świadczeniodawców medycznych. Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej pokrywa z posiadanych środków i uzyskiwanych przychodów koszty działalności i reguluje zobowiązania. Podstawą gospodarki samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej jest plan finansowy ustalany przez kierownika. Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej gospodaruje samodzielnie przekazanymi w nieodpłatne użytkowanie nieruchomościami i majątkiem Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego oraz majątkiem własnym (otrzymanym lub zakupionym). Ustawa o działalności leczniczej umożliwia przekształcenie samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej w spółkę kapitałową (na zasadach określonych w art. 70–82 u.dz.l.). Bezpośrednia regulacja ustawowa w powyższym zakresie stanowi novum i należy uznać ją za uzasadnioną. W polskim systemie prawnym występują tylko dwie spółki kapitałowe, tj.:

  1. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością;
  2. spółka akcyjna. Są to spółki handlowe, a ich tworzenie i funkcjonowanie reguluje ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych.
  3. Podstawowe wymogi ustawowe dla podmiotów leczniczych niebędących przedsiębiorcami

Każdy podmiot leczniczy w tym PLNP musi spełniać podstawowe wymogi formalne zawarte w art. 17 u.dz.l. I tak, ma on obowiązek:

  • 1) posiadać pomieszczenia lub urządzenia, odpowiadające normatywnym wymaganiom;
  • 2) używać i utrzymywać wyroby medyczne, wyposażenie wyrobów medycznych, wyroby medyczne do diagnostyki in vitro, wyposażenie wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro, aktywne wyroby medyczne do implantacji oraz systemy lub zestawy zabiegowe złożone z wyrobów medycznych zgodnie z wymaganiami ustawy z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 876 i 1918);
  • 3) zapewniać udzielanie świadczeń zdrowotnych wyłącznie przez osoby wykonujące zawód medyczny oraz spełniające wymagania zdrowotne określone w odrębnych przepisach;
  • 4) posiadać umowę ubezpieczenia:
  • a) odpowiedzialności cywilnej,
  • b) na rzecz pacjentów z tytułu zdarzeń medycznych określonych w przepisach o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta – w przypadku podmiotu leczniczego prowadzącego szpital.

Poprzednio o zakładach opieki zdrowotnej stawiała podobne jak powyższe (pomieszczenia, personel itp.) wymogi dla zakładania i funkcjonowania każdego zakładu opieki zdrowotnej. Zgodnie z art. 22 u.dz.l. pomieszczenia i urządzenia podmiotu leczniczego powinny odpowiadać wymaganiom odpowiednim do rodzaju wykonywanej działalności leczniczej oraz zakresu udzielanych świadczeń zdrowotnych. Wymagania, powyższe dotyczą w szczególności warunków:

  1. ogólno przestrzennych,
  2. sanitarnych,
  3. instalacyjnych.

Na podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w ustawie o działalności leczniczej (art. 22 ust. 3 u.dz.l.) zostało wydane rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą. Wymagań określonych w rozporządzeniu wydanym na podstawie ust. 3 nie stosuje się do pomieszczeń i urządzeń podmiotów wykonujących działalność leczniczą udzielających wyłącznie ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności. Minister właściwy do spraw zdrowia, w porozumieniu z ministrem właściwy do spraw informatyzacji, może określić, w drodze rozporządzenia, szczegółowe wymagania, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia oraz systemy teleinformatyczne lub systemy łączności podmiotu wykonującego działalność leczniczą udzielającego wyłącznie ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności, kierując się potrzebą zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego pacjentów, a także rodzajem wykonywanej działalności i zakresem udzielanych świadczeń zdrowotnych.

Powyższe rozporządzenie obowiązuje od dnia 1 lipca 2012. Wejście w życie powyższego rozporządzenia spowodowało utratę mocy prawnej rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej. Treść nowego rozporządzenia określa bezpośrednio ogólne wymogi dla pomieszczeń i urządzeń każdego świadczeniodawcy medycznego natomiast załączniki określają szczegółowe wymogi dla pomieszczeń i urządzeń konkretnych rodzajów świadczeniodawców (np. szpitala, ambulatorium, zakładu rehabilitacji leczniczej). W nowym rozporządzeniu (podobnie jak w poprzednim z 2011 r.) określono ogólne wymogi m.in. w zakresie:

  1. wymagań ogólno przestrzennych,
  2. wymagań dla konkretnych pomieszczeń (np. pokoi z łóżkami, izolatki, śluz szatniowych),
  3. wymagań ogólnobudowlanych,
  4. wymagań co do oświetlenia i innych instalacji.

Nowością dla wszystkich podmiotów leczniczych jest wprowadzenie powszechnego obowiązku ubezpieczenia. Poprzednio (tj. do 1 stycznia 2012 r.) w odniesieniu do zakładów opieki zdrowotnej przepisy ustawowe nakładały obowiązek zawarcia umów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jedynie na niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, które zawierały umowy o udzielenie zamówienia na świadczenia zdrowotne na podstawie art. 35 u.z.o.z. oraz na wszystkie zakłady opieki zdrowotnej, które udzielały świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej zawartej z Narodowym Funduszem Zdrowia. Natomiast od 1 stycznia 2012 r. zgodnie z ustawą o działalności leczniczej (art. 17 ust. 1 pkt 4) każdy podmiot leczniczy musi posiadać obligatoryjnie umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej i to niezależnie od posiadania lub braku kontraktu z NFZ. Istotą ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest zabezpieczenie interesów osoby poszkodowanej poprzez zwiększenie prawdopodobieństwa uzyskania należnego jej odszkodowania od drugiego – obok sprawcy szkody – dłużnika, którym jest zakład ubezpieczeń. Zgodnie z art. 25 u.dz.l. umowa ubezpieczenia:

  1. odpowiedzialności cywilnej obejmuje szkody będące następstwem udzielania świadczeń zdrowotnych albo niezgodnego z prawem zaniechania udzielania świadczeń zdrowotnych;
  2. z tytułu zdarzeń medycznych określonych w przepisach o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta obejmuje zdarzenia medyczne w rozumieniu tej ustawy, które miały miejsce w okresie ochrony ubezpieczeniowej.

Udowodnienie spełnienia obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia ciąży na kierowniku podmiotu leczniczego. Szczegółowy zakres ubezpieczenia, termin powstania obowiązku ubezpieczenia oraz minimalna suma gwarancyjna są określone w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotu wykonującego działalność leczniczą. Umowa ubezpieczenia musi zostać zawarta zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawowymi (np. umowa musi zostać zawarta nie później niż w dniu poprzedzającym dzień rozpoczęcia wykonywania działalności leczniczej) – oraz suma gwarancyjna wskazana w umowie nie może być niższa od minimalnej sumy gwarancyjnej przewidzianej dla podmiotu leczniczego i rodzaju udzielanych przez niego świadczeń zdrowotnych.

Podmiot, który zamierza wykonywać działalność leczniczą jako podmiot leczniczy, składa obowiązkowo organowi prowadzącemu rejestr wniosek o wpis do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą. Organem prowadzącym rejestr jest w odniesieniu do podmiotów leczniczych, wojewoda właściwy dla siedziby albo miejsca zamieszkania podmiotu leczniczego. Tryb postępowania przed organem rejestrowym w związku z dokonywaniem wpisu określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 września 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu danych objętych wpisem do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą oraz szczegółowego trybu postępowania w sprawach dokonywania wpisów, zmian w rejestrze oraz wykreśleń z tego rejestru (tekst jedn.: Dz. U. 2014 r. poz. 325).

Obowiązki rejestracyjne PLNP w toku wykonywania działalności polegają na konieczności aktualizacji danych rejestrowych zgłoszonych w odpowiednim rejestrze – w przypadku ich zmiany. Uwaga: Działalność lecznicza może być wykonywana wyłącznie w takim zakresie, jaki został zgłoszony do rejestru. Jakakolwiek zmiana zakresu udzielanych świadczeń może nastąpić po jej uprzednim zgłoszeniu organowi rejestrowemu i uzyskaniu wpisu w księdze rejestrowej.

4.Organizacja podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą

Zgodnie z art. 42 u.dz.l. ustrój podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą, a także inne sprawy dotyczące jego funkcjonowania nieuregulowane w ustawie określa statut.

W statucie określa się:

  1. nazwę podmiotu leczniczego odpowiadającą rodzajowi i zakresowi udzielanych świadczeń zdrowotnych;
  2. siedzibę podmiotu leczniczego (miejscowość np. Lublin),
  3. cele i zadania podmiotu leczniczego,
  4. organy i strukturę organizacyjną podmiotu leczniczego (w tym zadania, czas trwania kadencji i okoliczności odwołania członków rady społecznej),
  5. formę gospodarki finansowej (np. według ustawy o finansach publicznych w przypadku jednostek budżetowych).

Statut może przewidywać prowadzenie określonej, wyodrębnionej organizacyjnie działalności innej niż działalność lecznicza. Statut nadaje podmiot tworzący (np. jednostka samorządu terytorialnego).

Nowością ustawową dla podmiotów leczniczych w tym PLNP jest też obowiązek posiadania regulaminu organizacyjnego (poprzednio SP ZOZ musiał mieć regulamin porządkowy). Zgodnie z art. 23 u.dz.l. sprawy dotyczące sposobu i warunków udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmiot wykonujący działalność leczniczą, nieuregulowane w ustawie lub statucie, określa regulamin organizacyjny ustalony przez kierownika. Regulamin organizacyjny musi odpowiadać wymogom określonym w art. 24 u.dz.l. Przepis ten wskazuje na elementy konieczne, jakie muszą się znaleźć w regulaminie. Katalog ten jest otwarty i wymienia niezbędne elementy jedynie przykładowo, co oznacza, iż każdy podmiot, wedle własnych potrzeb, może dodatkowo unormować w regulaminie inne kwestie istotne z punktu widzenia jego działalności. Niezbędne minimum, jakie musi określać regulamin podmiotu leczniczego, to:

  1. firma podmiotu (odpowiadająca wpisowi do właściwego rejestru, pod którą podmiot zamierzający wykonywać działalność leczniczą funkcjonuje w obrocie gospodarczym) albo nazwę podmiotu;
  2. cele i zadania podmiotu (podstawowym celem działalności leczniczej jest udzielanie świadczeń zdrowotnych);
  3. struktura organizacyjną przedsiębiorstwa podmiotu (czyli jednostki i komórki organizacyjne);
  4. rodzaj działalności leczniczej oraz zakres udzielanych świadczeń zdrowotnych (ambulatoryjna, stacjonarna itd.);
  5. miejsce udzielania świadczeń zdrowotnych - w przypadku udzielania świadczeń zdrowotnych za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności, miejscem udzielania świadczeń jest miejsce przebywania osób wykonujących zawód medyczny udzielających tych świadczeń (siedziba podmiotu, jak i wszelkie inne miejsca, w których wykonywana będzie działalność lecznicza);
  6. przebieg procesu udzielania świadczeń zdrowotnych, z zapewnieniem właściwej dostępności i jakości tych świadczeń w jednostkach lub komórkach organizacyjnych przedsiębiorstwa podmiotu;
  7. organizację i zadania poszczególnych jednostek lub komórek organizacyjnych przedsiębiorstwa podmiotu oraz warunki współdziałania tych jednostek lub komórek dla zapewnienia sprawnego i efektywnego funkcjonowania podmiotu pod względem diagnostyczno-leczniczym, pielęgnacyjnym, rehabilitacyjnym i administracyjno-gospodarczym;
  8. warunki współdziałania z innymi podmiotami wykonującymi działalność leczniczą w zakresie zapewnienia prawidłowości diagnostyki, leczenia, pielęgnacji i rehabilitacji pacjentów oraz ciągłości przebiegu procesu udzielania świadczeń zdrowotnych;
  9. wysokość opłaty za udostępnienie dokumentacji medycznej ustalonej w sposób określony w ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta; tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 159 z późn. zm. (ustawa określa maksymalne opłaty, jakie mogą być pobierane za udostępnienie dokumentacji);
  10. organizację procesu udzielania świadczeń zdrowotnych w przypadku pobierania opłat;
  11. wysokość opłaty za przechowywanie zwłok pacjenta przez okres dłuższy niż 72 godziny od osób lub instytucji uprawnionych do pochowania zwłok na podstawie ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych oraz od podmiotów, na zlecenie których przechowuje się zwłoki w związku z toczącym się postępowaniem karnym (nie dotyczy podmiotów ambulatoryjnych);
  12. wysokość opłat za świadczenia zdrowotne, które mogą być, zgodnie z przepisami ustawy lub przepisami odrębnymi, udzielane za częściową albo całkowitą odpłatnością (podmiot leczniczy obowiązany jest ustalić cennik przedmiotowych świadczeń);
  13. sposób kierowania jednostkami lub komórkami organizacyjnymi przedsiębiorstwa podmiotu.

Aktualne informacje, o których mowa w ust. 1 pkt 4, 9, 11 i 12, podaje się do wiadomości pacjentów przez ich wywieszenie w widoczny sposób w miejscu udzielania świadczeń oraz na stronie internetowej podmiotu wykonującego działalność leczniczą i w Biuletynie Informacji Publicznej, w przypadku podmiotu obowiązanego do jego prowadzenia.

W świetle art. 46 u.dz.l. odpowiedzialność za zarządzanie podmiotem leczniczym niebędącym przedsiębiorcą ponosi kierownik. Nowa ustawa była okazją do usankcjonowania funkcjonującej powszechnie w praktyce nazwy dyrektor, ale niestety tak się nie stało, natomiast określono w ustawie (a nie jak obecnie w rozporządzeniu wykonawczym) wymogi kwalifikacyjne dla kierownika, trochę je modyfikując.

Kierownikiem podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą może być osoba, która:

  1. posiada wykształcenie wyższe;
  2. posiada wiedzę i doświadczenie dające rękojmię prawidłowego wykonywania obowiązków kierownika;
  3. posiada co najmniej pięcioletni staż pracy na stanowisku kierowniczym albo ukończone studia podyplomowe o kierunku zarządzanie i co najmniej trzyletni staż pracy;
  4. nie została prawomocnie skazana za przestępstwo popełnione umyślnie.

Nowym, zresztą słusznym, wymogiem jest niestety dość ogólnie sformułowany wymóg posiadania wiedzy i doświadczenia dającego rękojmię prawidłowego wykonywania obowiązków kierownika, a także stażu kierowniczego.

W przypadku podmiotów leczniczych niebędących przedsiębiorcami podmiot tworzący nawiązuje z kierownikiem stosunek pracy na podstawie powołania lub umowy o pracę albo zawiera z nim umowę cywilnoprawną. Z uwagi na powyższe należy stwierdzić, że dopuszczalne formy zatrudnienia kierownika pozostały identyczne jak poprzednio.

Umowa o pracę, powołanie lub umowa cywilnoprawna, stanowiąca podstawę zatrudnienia kierownika podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą, może przewidywać możliwość udzielania świadczeń zdrowotnych przez kierownika wykonującego zawód medyczny (regulacja taka jak obecnie). W takim przypadku umowa określa również warunki udzielania świadczeń zdrowotnych, w tym wymiar czasu pracy. Kierownik podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą nie może podejmować innego zatrudnienia bez wyrażonej w formie pisemnej zgody podmiotu tworzącego, co stanowi nowe uregulowanie.

Za wadę nowej ustawy należy uznać pozostawienie mało efektywnego organu – rady społecznej, zasadniczo w postaci (roli) poprzednio obowiązującej. Zgodnie z art. 48 u.dz.l. w podmiocie leczniczym niebędącym przedsiębiorcą ma działać rada społeczna, która jest organem:

  1. inicjującym i opiniodawczym podmiotu tworzącego;
  2. doradczym kierownika.

Do zadań rady społecznej należy:

 

  • 1) przedstawianie podmiotowi tworzącemu wniosków i opinii w sprawach:
    • a) zbycia aktywów trwałych oraz zakupu lub przyjęcia darowizny nowej aparatury i sprzętu medycznego,
    • b) związanych z przekształceniem lub likwidacją, rozszerzeniem lub ograniczeniem działalności,
    • c) przyznawania kierownikowi nagród,
    • d) rozwiązania stosunku pracy lub umowy cywilnoprawnej z kierownikiem,
  • 2) przedstawianie kierownikowi wniosków i opinii w sprawach:
    • a) planu finansowego,
    • b) rocznego sprawozdania z realizacji planu finansowego,
    • c) kredytów bankowych lub dotacji,
    • d) podziału zysku,
    • e) zbycia aktywów trwałych oraz zakupu lub przyjęcia darowizny nowej aparatury i sprzętu medycznego,
    • f) regulaminu organizacyjnego;
  • 3) dokonywanie okresowych analiz skarg i wniosków wnoszonych przez pacjentów, z wyłączeniem spraw podlegających nadzorowi medycznemu;
  • 4) opiniowanie wniosku w sprawie czasowego zaprzestania działalności leczniczej;
  • 5) wykonywanie innych zadań określonych w ustawie i statucie.

    Rady społecznej nie powołuje się w:

    1. wojewódzkich, powiatowych i granicznych stacjach sanitarno-epidemiologicznych;
    2. regionalnych centrach krwiodawstwa i krwiolecznictwa, Wojskowym Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa, Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa utworzonym przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych;
    3. podmiotach leczniczych tworzonych przez pracodawcę w celu ochrony pracujących przed wpływem niekorzystnych warunków środowiska pracy oraz sprawujących profilaktyczną opiekę nad pracującymi.
    4. podmiotach leczniczych w formie jednostki budżetowej utworzonych przez Ministra Obrony Narodowej, Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz ministra właściwego do spraw wewnętrznych w ramach jednostek organizacyjnych Straży Granicznej.

    Radę społeczną powołuje i odwołuje oraz zwołuje jej pierwsze posiedzenie podmiot tworzący. W posiedzeniach rady społecznej uczestniczy kierownik oraz przedstawiciele organizacji związkowych działających w podmiocie leczniczym. Sposób zwoływania posiedzeń rady społecznej, tryb pracy i podejmowania uchwał określa regulamin uchwalony przez radę społeczną i zatwierdzony przez podmiot tworzący. Od uchwały rady społecznej kierownikowi przysługuje odwołanie do podmiotu tworzącego.

    Kierownicy publicznych zakładów opieki zdrowotnej i rady społeczne tych zakładów stały się z dniem wejścia w życie ustawy o działalności leczniczej kierownikami podmiotów leczniczych niebędących przedsiębiorcami i radami społecznymi tych podmiotów.

    Zgodnie z art. 49 u.dz.l. w podmiocie leczniczym niebędącym przedsiębiorcą przeprowadza się konkurs na stanowisko:

    1. kierownika, z wyjątkiem kierownika samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej;
    2. zastępcy kierownika, w przypadku gdy kierownik nie jest lekarzem;
    3. ordynatora;
    4. naczelnej pielęgniarki lub przełożonej pielęgniarek;
    5. pielęgniarki oddziałowej.

    Konkurs na stanowisko kierownika oraz zastępcy kierownika ogłasza podmiot tworzący, a na pozostałe stanowiska – kierownik. Jeżeli do konkursu nie zgłosiło się co najmniej dwóch kandydatów lub w wyniku konkursu nie wybrano kandydata albo z kandydatem wybranym w postępowaniu konkursowym nie nawiązano stosunku pracy, odpowiednio podmiot tworzący lub kierownik ogłasza nowy konkurs w okresie 30 dni od dnia zakończenia postępowania poprzedniego konkursu. Stosunek pracy z kandydatem wybranym na stanowisko nawiązuje się na 6 lat. Okres ten może być przedłużony do 8 lat, jeżeli do osiągnięcia wieku emerytalnego pracownikowi brakuje nie więcej niż 2 lata. W przypadku gdy zgodnie z regulaminem organizacyjnym oddziałem kieruje lekarz niebędący ordynatorem, na stanowisko lekarza kierującego konkursu nie przeprowadza się. Szczegółowe regulacje w zakresie konkursu zawiera rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 lutego 2012 r. w sprawie sposobu przeprowadzania konkursu na niektóre stanowiska kierownicze w podmiocie leczniczym niebędącym przedsiębiorcą.

    Zgodnie z art. 44 u.dz.l. podmiot leczniczy niebędący przedsiębiorcą udziela świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych ubezpieczonym oraz innym osobom uprawnionym do tych świadczeń na podstawie odrębnych przepisów nieodpłatnie, za częściową odpłatnością lub całkowitą odpłatnością. Powyższe zasady udzielania świadczeń są takie same jak obecnie (ustawa o zakładach opieki zdrowotnej). Wysokość opłat za świadczenia zdrowotne udzielane osobom innym niż wymienione w art. 44 u.dz.l. ustala kierownik. Przy ustalaniu wysokości powyższej opłaty kierownik powinien uwzględnić rzeczywiste koszty udzielenia świadczenia zdrowotnego.

    Zgodnie z art. 114 u.dz.l. podmiot wykonujący działalność leczniczą w tym PLNP może otrzymać środki publiczne z przeznaczeniem na:

    1. realizację zadań w zakresie programów polityki zdrowotnej, programów zdrowotnych (ich definicja zawarta jest w ustawie ubezpieczeniowej) i promocji zdrowia, w tym na zakup aparatury i sprzętu medycznego(należy przez nie rozumieć wyroby medyczne - aktualne pojęcie normatywne i adekwatna ustawa) oraz wykonanie innych inwestycji koniecznych do realizacji tych zadań,
    2. remonty (definicja w ustawie prawo budowlane z 1994),
    3. inne niż określone w pkt 1 inwestycje, w tym zakup aparatury i sprzętu medycznego,
    4. realizację projektów finansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej lub niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), lub innych niż wymienione środków pochodzących ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi na zasadach określonych w odrębnych przepisach;
    5. cele określone w odrębnych przepisach oraz umowach międzynarodowych,
    6. realizację programów wieloletnich (definicja w ustawie o finansach publicznych),
    7. pokrycie kosztów kształcenia i podnoszenia kwalifikacji osób wykonujących zawody medyczne.

    Powyższa regulacja jest zasadniczo zbieżna z ustawowymi źródłami dochodów samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej w świetle ustawy o zakładach opieki zdrowotnej.

    Minister właściwy do spraw zdrowia ma prawo przeprowadzania kontroli podmiotów leczniczych pod względem:

    1. zgodności z prawem, 
    2. medycznym.

    Ponadto nadzór nad podmiotem leczniczym niebędącym przedsiębiorcą sprawuje, tak jak i obecnie, podmiot tworzący (art. 121 u.dz.l.). Podmiot tworzący sprawuje nadzór nad zgodnością działań podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą z przepisami prawa, statutem i regulaminem organizacyjnym. W ramach nadzoru podmiot tworzący może żądać informacji, wyjaśnień oraz dokumentów od organów podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą oraz dokonuje kontroli i oceny działalności tego podmiotu. Kontrola i ocena obejmują w szczególności:

    1. realizację zadań określonych w regulaminie organizacyjnym i statucie;
    2. dostępność i jakość udzielanych świadczeń zdrowotnych;
    3. prawidłowość gospodarowania mieniem oraz środkami publicznymi;
    4. gospodarkę finansową.

    Podmiot tworzący w razie stwierdzenia niezgodnych z prawem działań kierownika wstrzymuje ich wykonanie oraz zobowiązuje kierownika do ich zmiany lub cofnięcia. W przypadku niedokonania zmiany lub cofnięcia tych działań w wyznaczonym terminie podmiot tworzący może rozwiązać z kierownikiem stosunek pracy albo umowę cywilnoprawną.

    Od dnia wejścia w życie ustawy o działalności leczniczej nie mogą być tworzone samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, z wyjątkiem samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej powstałych w wyniku łączenia na zasadach określonych w przedmiotowej ustawie. Publiczne zakłady opieki zdrowotnej działające na podstawie dotychczasowych przepisów stały się z dniem 1 lipca 2011 podmiotami leczniczymi niebędącymi przedsiębiorcami. Pierwotnie świadczeniodawcy medyczni mieli obowiązek dostosować się do przepisów nowej ustawy w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie nowej ustawy (tj. do dnia 30 czerwca 2012 r.). Jednakże po czerwcowej nowelizacji w 2012 termin ten wydłużono i obecnie każdy podmiot wykonujący działalność leczniczą musi dostosować swoją działalność do wymogów ustawy o działalności leczniczej najpóźniej do dnia 31 grudnia 2012 r., a także do tego terminu dokonać zmian wpisów w rejestrze w zakresie wynikającym z przedmiotowej ustawy. Wnioski w tej sprawie są wolne od opłat. Jednakże podmiot leczniczy ma obowiązek dostosować pomieszczenia i urządzenia do wymagań powyższej ustawy do dnia 31 grudnia 2016 r. Natomiast program dostosowania podmiotu do wymagań o których mowa w art. 22 ust. 1 u.dz.l. zaopiniowany przez właściwy organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej należy przedstawić organowi rejestrowemu w terminie do dnia 31 grudnia 2012 r.

    5.Uwagi autorskie

    Wejście w życie ustawy o działalności leczniczej spowodowało utratę mocy obowiązującej przez ustawę o zakładach opieki zdrowotnej. Jeśli chodzi o przedstawiony w analizie zakres przedmiotowy nowej ustawy, tj. dotyczący funkcjonowania podmiotów leczniczych niebędących przedsiębiorcami, to jest on w dużym stopniu zbliżony do wcześniej obowiązującej ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, a regulacje prawne są w większości zasadniczo zbieżne. W analizowanym zakresie ustawa o działalności leczniczej zasadniczo nie wprowadza nowych konstrukcji prawnych, a jedynie zmianę terminologii oraz drobne modyfikacje uregulowań (np. w wymogach kwalifikacyjnych dla kierowników podmiotów leczniczych). Główną zaletą nowej ustawy jest poszerzenie o spółki kapitałowe form prowadzenia działalności leczniczej zakładanych przez organy administracji publicznej i wymóg posiadania ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przez wszystkie podmioty wykonujące działalność leczniczą, a także likwidacja problematycznej konstrukcji niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej. Ponadto wprowadzenie regulacji w zakresie przekształceń samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej w spółki kapitałowe.