1. Wprowadzenie

Rozwój pielęgniarstwa jako zawodu sięgającego do zdobyczy naukowych rozpoczął się w połowie XIX w. Wielkie zmiany zostały zapoczątkowane przez Florence Nightingale – pionierkę nowoczesnego pielęgniarstwa. Rola pielęgniarki w opiece nad zdrowiem człowieka współcześnie podlega wielkim przemianom rozwojowym. Dzieje się tak zarówno w związku z fundamentalnymi zmianami, jakie w tej dziedzinie są wprowadzane, jak i w związku z problemami, jakie się w niej pojawiają. W tej sytuacji przed pielęgniarkami stawiane są coraz to nowe i bardziej odpowiedzialne zadania. Społeczeństwo pod adresem pielęgniarek kieruje coraz większe oczekiwania w zakresie kompetencji i postępowania zgodnego z normami prawnymi i etycznymi. Współczesna pielęgniarka jest profesjonalistką w zakresie pielęgnowania, która w sposób samodzielny i odpowiedzialny:

Przez ostatnich kilkanaście lat podstawy prawne wykonywania zawodu pielęgniarki były zawarte w ustawie z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej – dalej u.z.p.p. W art. 1 u.z.p.p. określone zostały zasady i warunki wykonywania zawodów pielęgniarki i położnej. Także ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej - dalej u.n.z.p. - reguluje fundamentalne zasady wykonywania zawodów pielęgniarki i położnej. Ustawa powyższa została opublikowana w Dzienniku Ustaw z dnia 23 sierpnia 2011 r., a weszła w życie od dnia 1 stycznia 2012 r. (z wyjątkiem art. 95 i 99, które to przepisy weszły w życie z dniem ogłoszenia przedmiotowej ustawy, a dotyczą Centrum Kształcenia Podyplomowego i programów kształcenia podyplomowego). Na podstawie art. 103 u.n.z.p. straciła moc ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z 1996 r.

2.Przedmiot (zakres) wykonywania zawodu pielęgniarki

Zarówno ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z 1996 r., jak i ustawa z 2011 r. już na początku aktu normatywnego wyraźnie stanowią, że zawody pielęgniarki i położnej są samodzielnymi zawodami medycznymi, a także stwierdzają, że zawód pielęgniarki i położnej może wykonywać osoba posiadająca prawo wykonywania takiego zawodu. Ustawa poprzednio obowiązująca oraz nowa nie zawierają typowej definicji legalnej pojęcia „pielęgniarka”. Natomiast wskazują bezpośrednio na elementy (czynności) wchodzące w zakres wykonywania tego zawodu. Ustawy określają tym samym przedmiot wykonywania zawodu pielęgniarki. Generalnie wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych przez osobę mającą odpowiednie kwalifikacje i prawo wykonywania zawodu. Ogólne pojęcie świadczeń zdrowotnych zdefiniowane zostało w ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej - dalej u.dz.l. Zgodnie z powyższą ustawą działalność lecznicza polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Świadczenia te mogą być udzielane za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności (art. 3 u.dz.l.), a świadczenia zdrowotne są to działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania. Obie ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej nie zawierają własnej definicji świadczeń zdrowotnych, natomiast zawierają wykazy ogólnie określonych świadczeń zdrowotnych, które to pozostają w zakresie wykonywania zawodu pielęgniarki (stanowią przedmiot tego zawodu). W ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej z 2011 r. wykaz świadczeń zdrowotnych, których udzielanie stanowi wykonywanie zawodu pielęgniarki, zawarty jest w art. 4. Zgodnie z art. 4 ust. 1 u.n.z.p. wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, a w szczególności na:

1. Za najważniejsze należy uznać wskazanie na możliwość samodzielnego wykonywania określonych świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych oraz medycznych czynności ratunkowych. Jednakże sformułowanie ustawowe ma charakter ogólny i potrzebne jest wydanie rozporządzenia wykonawczego określającego dokładnie poszczególne czynności (należące do każdej z wyżej wskazanych kategorii), do jakich jest uprawniona pielęgniarka, oraz niezbędne do nich kwalifikacje (np. konieczność posiadania odpowiedniego kursu lub specjalizacji). W art. 6 u.n.z.p. zawarta jest delegacja ustawowa dla ministra właściwego do spraw zdrowia, aby po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych określił w drodze rozporządzenia:

– biorąc pod uwagę niezbędne kwalifikacje oraz wymagany zakres umiejętności i obowiązków.

Wyliczenie czynności pielęgniarskich zawarte w art. 4 ust. 1 u.n.z.p. ma charakter przykładowy (nie jest to zamknięty katalog czynności). Są to czynności niejako typowe i stanowiące istotę zawodu pielęgniarki. Poza powyższymi czynnościami za wykonywanie zawodu pielęgniarki ustawa (art. 4 ust. 2 u.n.z.p.) uważa również:

Generalnie wykonywanie zawodu pielęgniarki, poza typowym udzielaniem świadczeń zdrowotnych w podmiocie leczniczym lub w ramach praktyki zawodowej, może być związane z procesem edukacji (kształcenia zawodowego), administrowaniem w ochronie zdrowia (np. kierowanie referatem usług medycznych w przychodni, praca w nadzorze właścicielskim nad samorządowymi samodzielnymi publicznymi zakładami opieki zdrowotnej itp.), pracą w podmiotach niemających statusu podmiotu leczniczego (żłobki, domy pomocy społecznej) lub pełnieniem funkcji w samorządzie zawodowym i związkach zawodowych. Powyższy stosunkowo szeroki wykaz stanowisk (funkcji) ma charakter zamknięty.

Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z 1996 r. także w art. 4 określała, na czym polega wykonywanie zawodu pielęgniarki, z tym że w trochę inny sposób (bardziej jako definicję wykonywania zawodu, a nie sam wykaz czynności). Artykuł 4 ust. 1 u.z.p.p. stanowił, że wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń zdrowotnych, a w szczególności świadczeń pielęgnacyjnych, zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych oraz z zakresu promocji zdrowia. Artykuł 4 ust. 2 u.z.p.p. zawierał tak jak obecnie przykładowy i bardzo podobny wykaz typowych czynności wchodzących w zakres wykonywania zawodu pielęgniarki (obecnie zasadnie dodano do nich promocję zdrowia). Jednakże wykaz czynności dodatkowych (atypowych) uznawanych za wykonywanie zawodu pielęgniarki w starej ustawie był znacznie skromniejszy i zamiast 12, jak w nowej ustawie, obejmował tylko 4 pozycje (tj. nauczanie zawodu pielęgniarki, prowadzenie prac naukowo-badawczych w dziedzinie pielęgniarstwa, kierowanie pracą zawodową pielęgniarek i położnych, zatrudnienie na stanowisku pielęgniarki w żłobku lub klubie dziecięcym). Poszerzenie wykazu w nowej ustawie o wykonywaniu zawodu pielęgniarki i położnej, szczególnie o administrowanie, jest zasadne praktycznie i wydaje się rozwiązaniem bardziej życiowym i korzystnym dla pielęgniarek. Szczegółowy zakres świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych, do których uprawnione były pielęgniarki, określało rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 listopada 2007 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego. W świetle nowej ustawy poza samodzielnym udzielaniem określonych świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych pielęgniarki generalnie uprawnione są też do medycznych czynności ratunkowych.

Po nowelizacji ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej dokonanej ustawą z dnia 22 lipca 2014 r. o zmianie ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej oraz niektórych innych ustaw - dalej u.z.z.p.p., pielęgniarki uzyskały nowe uprawnienia zawodowe co stanowi istotne poszerzenie zakresu czynności do których są uprawnione (ich kompetencji). Zgodnie bowiem z art. 15a u.z.p.p. w ramach samodzielnego wykonywania świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych pielęgniarka i położna posiadające dyplom ukończenia studiów drugiego stopnia na kierunku pielęgniarstwo lub położnictwo oraz pielęgniarka i położna posiadające tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa mają prawo samodzielnie:

- jeżeli ukończyły kurs specjalistyczny w tym zakresie.

Ponadto w ramach realizacji zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji pielęgniarka i położna posiadające dyplom ukończenia studiów co najmniej pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo lub położnictwo oraz pielęgniarka i położna posiadające tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa mają prawo wystawiać recepty na leki, z wyłączeniem leków zawierających substancje bardzo silnie działające, środki odurzające i substancje psychotropowe, oraz środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego niezbędne do kontynuacji leczenia, jeżeli ukończyły kurs specjalistyczny w tym zakresie.

Uprawnienia powyższe obejmują również wystawianie recept osobom, o których mowa w art. 43-46 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, na zasadach określonych w tej ustawie oraz w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych - dalej u.r.l. W przypadku wystawiania recept na leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyroby medyczne określone w wykazach, o których mowa w art. 37 u.r.l., pielęgniarka i położna są obowiązane do odnotowania na recepcie, w sposób określony w przepisach wydanych na podstawie ust. 8, odpłatności, jeżeli lek, środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyrób medyczny występuje w tych wykazach w co najmniej dwóch odpłatnościach, o których mowa w art. 6 ust. 2 u.r.l.

Pielęgniarka posiadająca tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa lub dyplom ukończenia studiów co najmniej pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo ma prawo wystawiać skierowania na wykonanie określonych badań diagnostycznych, w tym medycznej diagnostyki laboratoryjnej, z wyjątkiem badań wymagających metod diagnostycznych i leczniczych stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta. Obowiązek ukończenia kursu specjalistycznego nie dotyczy pielęgniarek które w ramach kształcenia w szkołach pielęgniarskich lub w ramach szkolenia specjalizacyjnego nabyły wiedzę objętą takim kursem.

W załącznikach nr 1-4 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 października 2015 w sprawie wykazu substancji czynnych zawartych w lekach, wykazu środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wykazu wyrobów medycznych i wykazu badań diagnostycznych określono:

Zgodnie z art. 15b u.z.p.p. pielęgniarka wykonuje czynności zawodowe, o których mowa w art. 15a ust. 1 u.z.p.p., po uprzednim osobistym badaniu fizykalnym pacjenta. Pielęgniarka może jednakże bez dokonania osobistego badania pacjenta, wystawić receptę niezbędną do kontynuacji leczenia oraz receptę albo zlecenie na zaopatrzenie w wyroby medyczne jako kontynuację zaopatrzenia w wyroby medyczne, jeżeli jest to uzasadnione stanem zdrowia pacjenta odzwierciedlonym w dokumentacji medycznej. Informację o wystawieniu recepty lub zlecenia, zamieszcza się w dokumentacji medycznej pacjenta. Zgodnie z art. 4 u.z.z.p.p. recepty na leki zawierające określone substancje czynne oraz na środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, recepty i zlecenia na określone wyroby medyczne oraz skierowania na określone badania diagnostyczne, o których mowa w art. 15a u.z.p.p., mogą być wystawiane przez uprawnione pielęgniarki nie wcześniej niż od dnia 1 stycznia 2016 r.

3.Nabycie i utrata prawa wykonywania zawodu

Samo ukończenie studiów (szkoły pielęgniarskiej), podobnie jak w przypadku lekarzy, generalnie nie uprawnia do wykonywania zawodu pielęgniarki, a w szczególności do udzielania jakichkolwiek świadczeń zdrowotnych. Elementem niezbędnym do wykonywania przedmiotowych zawodów jest uzyskanie tzw. prawa wykonywania zawodu. Powyższe prawo przyznawane jest przez uprawnione organy samorządu zawodowego osobom posiadającym odpowiednie wykształcenie zawodowe oraz spełniającym inne przesłanki określone ustawowo. Na podstawie ogółu regulacji prawnych wyodrębnić należy pełne i ograniczone prawo wykonywanie zawodu, a także prawo stałe (przyznawane na czas nieokreślony) oraz czasowe (przyznawane na czas określony). Prawu wykonywania zawodu poświęcony jest rozdział 3 u.n.z.p. Ponadto art. 7 u.n.z.p. stanowi, że zawód pielęgniarki może wykonywać osoba posiadająca prawo wykonywania zawodu stwierdzone albo przyznane przez właściwą okręgową radę pielęgniarek i położnych. Osobie posiadającej prawo wykonywania zawodu przysługuje prawo posługiwania się tytułem zawodowym „pielęgniarka” albo „pielęgniarz”, a tytuły te podlegają ochronie prawnej. Zasadnicze obligatoryjne przesłanki uzyskania prawa wykonywania zawodu zawarte są w art. 28 u.n.z.p. i dotyczą przede wszystkim obywateli Polski (absolwentów polskich szkół), natomiast odrębne regulacje specyficzne dla obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej zawarte są w art. 29 i art. 30 u.n.z.p. Zgodnie z art. 28 u.n.z.p. prawo wykonywania zawodu pielęgniarki przysługuje osobie:

Osoba ubiegająca się o przyznanie prawa wykonywania zawodu musi przede wszystkim ukończyć szkołę pielęgniarską w Polsce (ewentualnie w innym państwie, z tym że dyplom taki musi być uznawany w Rzeczypospolitej Polskiej), być pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona w żadnym stopniu (czyli posiadać pełną zdolność do czynności prawnych), posiadać odpowiedni stan zdrowia i postawę etyczną (co stanowi przesłankę najtrudniejszą obiektywnie do wykazania). Poprzednio obowiązująca ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej zawierała regulacje w zakresie przesłanek uzyskiwania prawa wykonywania zawodu w art. 11 i n. u.z.p.p. Prawo wykonywania zawodu pielęgniarki w świetle powyższej regulacji mogła uzyskać osoba, która:

W stosunku do nowej ustawy podstawowa różnica dotyczy wymogu odbycia stażu podyplomowego, który obecnie nie stanowi niezbędnej przesłanki do uzyskania prawa wykonywania zawodu; ponadto teraz występuje nieistniejący wcześniej wymóg w zakresie postawy etycznej, natomiast nie ma już wymogu w zakresie obywatelstwa.

Zgodnie z art. 29 u.n.z.p. prawo wykonywania zawodu pielęgniarki przysługuje obywatelowi państwa członkowskiego Unii Europejskiej, jeżeli:

Wymogi w stosunku do obywateli innych państw członkowskich określone w nowej ustawie zasadniczo nie różnią się od wymogów wskazanych w poprzednio obowiązującej ustawie (art. 11a u.z.p.p.); dodatkowo występuje wymóg w zakresie postawy etycznej.

Do kompetencji okręgowej rady pielęgniarek i położnych należy przyznawanie i stwierdzanie prawa wykonywania zawodu. Organem uprawnionym jest obecnie ten sam organ co poprzednio, jednakże nowe regulacje są bardziej precyzyjne, m.in. poprzez wskazanie formy uchwały dla czynności organu, a ponadto zawierają odniesienia do reguł kodeksu postępowania administracyjnego (co jest szczególnie istotne dla ewentualnych odwołań). Zgodnie z art. 37 u.n.z.p. prawo wykonywania zawodu albo ograniczone prawo wykonywania zawodu stwierdza, na wniosek osoby zainteresowanej, okręgowa rada pielęgniarek i położnych, właściwa ze względu na miejsce przyszłego wykonywania zawodu. Okręgowa rada pielęgniarek i położnych po przyjęciu wniosku niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie jednego miesiąca od dnia jego złożenia, potwierdza otrzymanie wniosku oraz informuje wnioskodawcę o ewentualnych brakach, wzywając go do ich uzupełnienia. Okręgowa rada pielęgniarek i położnych stwierdza, w drodze uchwały, prawo wykonywania zawodu albo odmawia stwierdzenia tego prawa. Postępowanie w sprawie stwierdzenia prawa wykonywania zawodu powinno się zakończyć niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie trzech miesięcy od dnia złożenia wszystkich wymaganych dokumentów określonych ustawą. W przypadku uzasadnionych wątpliwości dotyczących autentyczności dyplomów, świadectw lub innych dokumentów wydanych przez odpowiednie władze lub organizacje państwa członkowskiego Unii Europejskiej okręgowa rada pielęgniarek i położnych zwraca się do odpowiednich władz lub organizacji tego państwa o potwierdzenie autentyczności dyplomów, świadectw lub innych dokumentów wydanych przez to państwo oraz o poświadczenie, że pielęgniarka lub położna zamierzająca wykonywać zawód na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uzyskała wykształcenie zgodne z przepisami obowiązującymi w określonym państwie członkowskim Unii Europejskiej. Od uchwał okręgowej rady pielęgniarek i położnych można – co istotne – odwoływać się na zasadach podobnych do decyzji administracyjnych. Bowiem do uchwał w sprawach stwierdzenia i przyznania prawa wykonywania zawodu zgodnie z art. 40 u.n.z.p. stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego dotyczące decyzji administracyjnych. Od ostatecznych uchwał podjętych w przedmiocie stwierdzenia i przyznania prawa wykonywania zawodu skargę do sądu administracyjnego może wnieść także minister właściwy do spraw zdrowia. Na podstawie uchwały o stwierdzeniu lub przyznaniu prawa wykonywania zawodu okręgowa rada pielęgniarek i położnych dokonuje wpisu do okręgowego rejestru pielęgniarek i położnych i wydaje dokument „Prawo wykonywania zawodu pielęgniarki” bądź „Ograniczone prawo wykonywania zawodu pielęgniarki”. W konkretnych sytuacjach określonych ustawowo prawo wykonywania zawodu wygasa z mocy prawa. Zgodnie z art. 42 u.n.z.p. prawo wykonywania zawodu albo ograniczone prawo wykonywania zawodu wygasa w przypadku:

Natomiast w świetle art. 17 u.z.p.p. prawo wykonywania zawodu albo ograniczone prawo wykonywania zawodu pielęgniarki wygasało w razie:

Obecnie przesłanek wygaśnięcia prawa jest więcej. Poza przyczyną naturalną, czyli śmiercią, oraz utratą prawa w wyniku orzeczenia sądu (co było oczywiste, ale poprzednio niezapisane w ustawie o zawodach pielęgniarek i położnych) pojawiła się zupełnie nowa przesłanka zrzeczenia się prawa wykonywania zawodu. Należy przyjąć na gruncie regulacji ustawowej prawo pielęgniarki do zrzeczenia się prawa wykonywania zawodu.

Na końcu należy zwrócić uwagę, że od fundamentalnej zasady legalnego udzielania świadczeń zdrowotnych pielęgniarskich tylko przez osobę mającą prawo wykonywania zawodu ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z 2011 r. przewiduje wyjątki w art. 24 i 25 u.n.z.p. Powyższa sytuacja dotyczy okazjonalnego i czasowego wykonywania zawodu w Polsce przez pielęgniarkę z innego państwa członkowskiego UE (taka sytuacja była uregulowana też w poprzednio obowiązującej ustawie – zob. art. 11d u.z.p.p.), a także osób o wysokich kwalifikacjach mających prawo wykonywania zawodu pielęgniarki w innym państwie (taka sytuacja była uregulowana też w poprzednio obowiązującej ustawie – art. 14 u.z.p.p.). Ponadto pielęgniarki mające określoną przerwę w wykonywaniu zawodu muszą odbyć przeszkolenie w celu podjęcia wykonywania zawodu. Zgodnie z art. 26 u.n.z.p. pielęgniarka, które nie wykonuje zawodu łącznie przez okres dłuższy niż pięć lat w okresie ostatnich sześciu lat, a zamierza podjąć jego wykonywanie, ma obowiązek zawiadomić o tym właściwą okręgową radę pielęgniarek i położnych i odbyć trwające nie dłużej niż sześć miesięcy przeszkolenie pod nadzorem innej osoby uprawnionej do wykonywania odpowiednio zawodu pielęgniarki lub położnej, legitymującej się co najmniej pięcioletnim doświadczeniem zawodowym. Okres przeszkolenia wlicza się do okresu wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej. Okres niewykonywania zawodu pielęgniarki rozpoczyna się z dniem rozwiązania lub wygaśnięcia umowy albo porozumienia - w przypadku wykonywania zawodu w ramach wolontariatu, oraz z dniem zakończenia lub zawieszenia wykonywania praktyki zawodowej. Istota powyższej regulacji jest taka jak poprzednio, z tym że odnoszący się do niej art. 15 u.z.p.p. był bardziej lakoniczny; teraz treść zasadnie poszerzono i doprecyzowano.

Pielęgniarki, które zamierzają zaprzestać wykonywania zawodu przez czas określony, powinny zgłosić to niezwłocznie właściwej okręgowej radzie pielęgniarek i położnych, z podaniem przewidywanego okresu niewykonywania zawodu (art. 26a u.n.z.p.).

4.Podsumowanie

Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z 2011 r. określa zasady:

Poprzednia ustawa też regulowała te same kwestie, chociaż określenie jej zakresu przedmiotowego było bardziej ogólnikowe (zasady i warunki wykonywania zawodu). Nowa ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z 2011 r. jest znaczenie obszerniejsza niż jej poprzedniczka z roku 1996, bo zawiera 104 artykuły i m.in. dlatego jej regulacje są bardziej precyzyjne, chociaż generalnie dotyczą tych samych instytucji prawnych. Jeśli chodzi o regulacje dotyczące przedmiotu analizy, to nowa ustawa przede wszystkim poszerzyła znacznie wykaz czynności, które także – poza typowymi – są uważane za wykonywanie zawodu pielęgniarki. Natomiast w zakresie prawa wykonywania zawodu największe zmiany dotyczą jego przesłanek, a przede wszystkim braku obecnie wymogu odbycia stażu podyplomowego. Wskazane wyżej regulacje są generalnie korzystne dla pielęgniarek, jednakże należałoby się zastanowić, czy także w niektórych aspektach dla pacjentów, z uwagi na ich bezpieczeństwo zdrowotne (fachowość udzielanych świadczeń np. przez pielęgniarkę, która ostatnie dwa lata spędziła za biurkiem w departamencie zdrowia).