Celem niniejszego komentarza jest kompleksowe omówienie zmian w przepisach dotyczących państwowego ratownictwa medycznego zaproponowanych przez ustawodawcę we wskazanym projekcie nowelizacji. Autor koncentruje się na omówieniu, w jego ocenie, najważniejszych propozycji prawodawcy. Jak już wskazano, projekt znajduje się dopiero na etapie konsultacji publicznych, a to oznacza, iż może ulec jeszcze bardzo licznym zmianom.
1. Wprowadzenie
14 października 2016 roku na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji opublikowany został projekt nowelizacji ustawy z 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym oraz niektórych innych ustaw, nazywany dalej projektem. 17 października 2016 został on skierowany do konsultacji publicznych. Wstępna analiza przedmiotowego projektu prowadzi do wniosku, iż obok zmian, które można określić jako porządkujące zawiera on również takie, które mają wręcz rewolucyjny charakter i które niewątpliwie, jeśli zostaną przyjęte, będą miały wpływ na funkcjonowanie całego systemu ratownictwa medycznego.
2. System PRM tylko dla placówek publicznych
Obecnie obowiązująca ustawa z 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym - dalej u.p.r.m, wskazuje w art. 32 u.p.r.m., iż jednostkami systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego, nazywanego dalej PRM są szpitalne oddziały ratunkowe oraz zespoły ratownictwa medycznego, w tym lotnicze zespoły ratownictwa medycznego, dysponujące odpowiednimi umowa na udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. Takie rozwiązanie jednak, zostało negatywnie ocenione przez Ministerstwo Zdrowia, które wprost wskazuje na zamiar „upaństwowienia” PRM. W tym celu, planowana nowelizacja dotyczy, także, wspomnianego art. 32 u.p.r.m. W nowym brzmieniu jednostkami systemu będą mogły być, nadal, zespoły ratownictwa medyczne, ale jedynie wchodzące w skład samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, jednostek budżetowych lub spółek kapitałowych z większościowym pakietem udziałów lub akcji znajdującym się w posiadaniu Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub uczelni medycznej.
Ustawodawca przewiduje również, wprowadzenie licznych uproszczeń w zakresie ubiegania się przez dysponentów zespołów ratownictwa medycznego o możliwość zawarcia umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia. Co szczególnie ważne, w zakresie zawierania umów na świadczenia z zakresu ratownictwa medycznego, w założeniu prawodawcy, mają nie obowiązywać przepisy dotyczące trybu konkursu ofert oraz rokowań. Dyrektor OW NFZ będzie miał obowiązek zamieszczenia na stronie internetowej oddziału oraz w samej siedzibie oddziału informacji o warunkach zawarcia umowy na takie świadczenia. Finansowanie świadczeń z zakresu ratownictwa medycznego ma się odbywać poprzez uzyskiwanie przez Fundusz dotacji celowej z budżetu państwa.
Jak wskazuje Ministerstwo Zdrowia w uzasadnieniu projektu skierowanego do konsultacji publicznych, głównym celem tak przygotowanych rozwiązań prawnych jest przede wszystkim, zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego obywateli w przypadku nagłego zagrożenia zdrowia lub życia. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, iż wszelkie działania mające na celu odpowiednie wzmocnienie wskazanego wyżej bezpieczeństwa należy ocenić pozytywnie. Jednakże w ocenie autora komentarza, o ile na aprobatę zasługują proponowane przez prawodawcę uproszczenia w zakresie zawierania umów na udzielanie świadczeń w zakresu ratownictwa medycznego, o tyle bardzo niepokojąca jest kolejna już, w ramach systemu opieki zdrowotnej w Polsce, próba wzmacniania roli placówek publicznych względem prywatnych. Pozostawiając już na uboczu fakt, iż niejednokrotnie jakość usług medycznych świadczonych w jednostkach prywatnych zdecydowanie przewyższa te w podmiotach publicznych, najważniejszym jest pytanie o koszty takiej zmiany, które, uwzględniając inne propozycje Ministerstwa Zdrowia, o których w dalszej części komentarza, mogą okazać się bardzo wysokie.
3. Obligatoryjność umowy o pracę
Wręcz rewolucyjna zmiana dotyczyć ma, w założeniu ustawodawcy, formy zatrudniania pracowników działających w ramach systemu PRM. W pierwszej kolejności należy wskazać na planowaną zmianę uregulowań zawartych w art. 26 u.p.r.m., który w obecnym brzmieniu dopuszcza możliwości zatrudnienia dyspozytora medycznego na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej. Po wejściu w życie opisywanej nowelizacji, dysponent zespołu ratownictwa medycznego będzie mógł zatrudnić dyspozytora wyłącznie na etacie. Identyczne rozwiązanie dotyczyć będzie osób wchodzących w skład zespołów ratownictwa medycznego, które zgodnie z nowym ust. 1a, art. 36 u.p.r.m., mają być, również, obligatoryjnie zatrudniani na podstawie stosunku pracy.
Jak podkreśla Ministerstwo Zdrowia, wprowadzenie takiego rozwiązania było od lat podnoszone przez środowisko pracowników związanych z ratownictwem medycznym. Niewątpliwie jest to wyjście naprzeciw ich postulatom. Wprowadzenie regulacji prawnych w powyższym brzmieniu z pewnością wpłynie na wzrost poczucia bezpieczeństwa wspomnianych pracowników, albowiem w zakresie wszelkich zagadnień związanych z wykonywaniem obowiązków służbowych (czas pracy, ubrania służbowe, nadgodziny itd.) będą miały do nich zastosowanie przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - dalej k.p., i ewentualnie ustaw dziedzinowych, czego przykładem mogą być art. 96 i 97 ustawy z 15 listopada 2011 roku o działalności leczniczej - dalej u.dz.l. Nie zmienia to jednak faktu, iż koszty takiej zmiany będą niewątpliwie znaczne, a uwzględniając założenie ustawodawcy, iż dysponentami zespołów ratownictwa medycznego będą wyłącznie placówki publiczne, które najczęściej borykają się z problemami finansowymi, utrzymanie pracowników systemu PRM, na etatach, może jedynie pogłębić ich deficyt.
4. Nowy podział zespołów ratownictwa medycznego
Ustawodawca planuje także wprowadzić zmianę w zakresie podziału zespołów ratownictwa medycznego. Artykuł 36 u.p.r.m. w obecnym brzmieniu stanowi, iż zespoły ratownictwa medycznego dzielą się na zespoły podstawowe (w skład, których wchodzą dwie osoby uprawnione do wykonywania medycznych czynności ratunkowych i nie ma lekarza) i specjalistyczne (dysponujące trzema osobami uprawnionymi do wykonywania czynności ratunkowych, w tym lekarzem). Uwzględniając fakt, iż w ocenie ustawodawcy tak skonstruowany system działa całkowicie nieefektywnie, nowelizacja przewiduje zmianę wspomnianego art. 36 u.p.r.m. i wprowadzenie podziału na zespoły podstawowe i motocyklowe.
Zespoły podstawowe będą się składać z trzech osób uprawnionych do wykonywania medycznych czynności ratunkowych, będących ratownikiem medycznym lub pielęgniarką systemu, z których co najmniej jedna będzie musiała dysponować ważnym zaświadczeniem o ukończeniu kursu specjalistycznego. Zespoły motocyklowe mają, w założeniu prawodawcy, działać w okresie od 1 maja do 30 września, nie dłużej niż 12 godzin na dobę, a każdy z nich ma on być tworzony przez osobę, będącą ratownikiem medycznym lub pielęgniarką systemu, dysponującą ważnym zaświadczeniem o ukończeniu kursu specjalistycznego.
5. Wojewódzcy koordynatorzy ratownictwa medycznego
Obecnie obowiązujące regulacje prawne stanowią, iż w centrach powiadamiania ratunkowego albo w wojewódzkich centrach zarządzania kryzysowego działają lekarze koordynatorzy ratownictwa medycznego w liczbie niezbędnej do zapewnienia całodobowej realizacji powierzonych im zadań. Działalność lekarzy koordynatorów ratownictwa medycznego jest finansowana z budżetu państwa, z części, której dysponentem jest dany wojewoda. Ministerstwo Zdrowia przewidziało nowelizację w zakresie art. 29 u.p.r.m., który reguluje powyższe zagadnienie. Zgodnie z założeniem przyjętym w ramach omawianej nowelizacji, lekarzy koordynatorów, mają zastąpić koordynatorzy wojewódzcy. Powyższa zmiana spowoduje, iż nie tylko lekarz systemu będzie mógł objąć stanowisko koordynatora, albowiem będzie to, również, możliwe w przypadku ratownika medycznego lub pielęgniarki systemu, pod warunkiem posiadania przez nich minimum 8-letnie doświadczenie w pracy w jednostce systemu PRM lub jako dyspozytor medyczny. Dodatkowo każdy kandydat na koordynatora wojewódzkiego będzie zobowiązany do ukończenia specjalnego kursu dla koordynatorów wojewódzkich, organizowany przez Krajowe Centrum Monitorowania Ratownictwa Medycznego. Po odbyciu kursu i złożeniu egzaminu z wynikiem pozytywnym, kandydat na koordynatora będzie otrzymywał zaświadczenie o ukończeniu kursu, którego posiadanie będzie jednym z warunków ubiegania się o funkcję koordynatora wojewódzkiego.
Zadania koordynatora wojewódzkiego będą bardzo zbliżone do obecnych zadań lekarzy koordynatorów i obejmować mają, w szczególności:
1) nadzór merytoryczny nad pracą dyspozytorów medycznych,
2) koordynację współpracy dyspozytorów medycznych w przypadku zdarzeń wymagających użycia jednostek systemu, spoza jednego rejonu operacyjnego,
3) udzielanie dyspozytorom medycznym niezbędnych informacji i merytorycznej pomocy,
4) udział w pracach wojewódzkiego zespołu zarządzania kryzysowego,
5) pełnienie całodobowego dyżuru,
6) współpraca oraz wymiana informacji z centrami zarządzania kryzysowego,
6. Krajowe Centrum Monitorowania Ratownictwa Medycznego
Omawiana nowelizacja przewiduje ponadto powołanie nowego podmiotu, tj. Krajowego Centrum Monitorowania Ratownictwa Medycznego, nazywanego dalej KCMRM. Zgodnie z treścią projektowanego nowego art. 27a u.p.r.m., KCMRM ma zostać powołane jako komórka organizacyjna, w ramach Lotniczego Pogotowia Ratunkowego. Jest to przede wszystkim związane z faktem, iż LPR jest jednostką nadzorowaną bezpośrednio przez Ministra Zdrowia, a zatem w założeniu ustawodawcy, najprostszym rozwiązaniem będzie utworzenie nowej komórki w ramach już istniejącej jednostki, co będzie związane z możliwie najkrótszym czasem działania i najmniejszymi kosztami. Zadania KCMRM będą obejmować zwłaszcza:
1) nabór na stanowisko dyspozytorów medycznych według zapotrzebowań zgłaszanych przez wojewodów,
2) szkolenie dyspozytorów medycznych przez przyjęciem do pracy i w trakcie jej wykonywania dla utrzymania właściwiej jej jakości,
3) kontrola poziomu przygotowania dyspozytorów medycznych do obsługi zgłoszeń alarmowych,
4) realizacja szkoleń dla wojewódzkich koordynatorów ratownictwa medycznego,
5) monitorowanie zasobów systemu powiadamiania ratunkowego w PRM oraz zgłaszanie Ministrowi Zdrowia nowych potrzeb w tym zakresie,
6) opracowywanie standardów postępowania dyspozytorów medycznych,
7) monitorowanie przebiegu akcji medycznych w zdarzeniu, którego skutki spowodowały stan nagłego zagrożenia zdrowotnego znacznej liczby osób,
8) utrzymanie i rozwój Systemu Wspomagania Dowodzenia Państwowego Ratownictwa Medycznego (SWD PRM),
9) nadzór i rozwój systemów łączności dla PRM,
KCMRM ma składać się z centrum technicznego SWD PRM oraz ośrodka szkoleniowego.
[-OFERTA_HTML-]
7. Dyspozytornia medyczna
Zgodnie z przyjętym przez ustawodawcę założeniem, w celu zapewnienia przyjmowania i obsługi zgłoszeń alarmowych przez dyspozytorów medycznych, wojewoda będzie zobligowany do utworzenia dyspozytorni medycznej. Na podstawie projektowanego nowego art. 25a u.p.r.m., dyspozytornie będą tworzone w liczbie nie większej niż:
1) jedna do 2 mln mieszkańców,
2) dwie od 2-4 mln mieszkańców,
3) trzy powyżej 4 mln mieszkańców,
Zarządzaniem dyspozytornią będzie zajmować się kierownik, powoływany i odwoływany przez wojewodę. Kierownikiem dyspozytorni będzie mogła być wyłącznie osoba, która:
1) posiada pełną zdolność do czynności prawnych,
2) posiada wykształcenie wymagane dla lekarza systemu, pielęgniarki systemu lub ratownika medycznego,
3) posiada co najmniej 5-letnie doświadczenie w udzielaniu świadczeń zdrowotnych w zespole ratownictwa medycznego, lotniczym zespole ratownictwa medycznego, szpitalnym oddziale ratunkowym, oddziale anestezjologii i intensywnej terapii lub w izbie przyjęć szpitala posiadającego oddział anestezjologii i intensywnej terapii, chorób wewnętrznych, chirurgii ogólnej, ortopedii lub ortopedii i traumatologii,
4) ukończył kurs uprawniający do pracy na stanowisku dyspozytora medycznego,
5) uzyskał wpis do rejestru dyspozytorów medycznych,
6) posiada co najmniej 3-letnie doświadczenie w zakresie przyjmowania i obsługi powiadomień o zdarzeniach,
Wojewoda będzie mógł zatrudnić zastępców kierownika, którzy będą musieli spełnić wszystkie warunki wskazane powyżej, za wyjątkiem wymaganego okresu doświadczenia w zakresie przyjmowania i obsługi powiadomień o zdarzeniach, albowiem w przypadku zastępców kierownika minimalny okres będzie wynosił 1 rok. Do zadań kierownika dyspozytorni będzie należeć zwłaszcza:
1) opracowanie szczegółowego sposobu funkcjonowania dyspozytorni medycznej, z uwzględnieniem zapewnienia ciągłości jej funkcjonowania oraz organizacji pracy dyspozytorów medycznych,
2) opracowanie planu postępowania w przypadku wystąpienia awarii, uniemożliwiającej przyjmowanie i obsługę powiadomień o zdarzeniach i zgłoszeń alarmowych,
3) przygotowanie, weryfikacja i aktualizacja wykazów i opracowań niezbędnych podczas realizacji zadań przez dyspozytorów medycznych,
4) nadzór nad praca dyspozytorów medycznych, w szczególności przez dokonywanie analizy prowadzonych działań oraz odsłuch prowadzonych rozmów.
8. SOR - doprecyzowanie
W ramach omawianej nowelizacji, ustawodawca zamierza również dokonać, zmiany treści art. 34 u.p.r.m., poprzez wprowadzenie w sposób wyraźny, już na poziomie ustawowym, regulacji dotyczących możliwości lokalizowania w szpitalu, szpitalnego oddziału ratunkowego. Zgodnie z przyjętym przez Ministerstwo Zdrowia założeniem, utworzenie SOR-u będzie możliwe w szpitalach, w których jest co najmniej:
1) oddział chirurgiczny ogólny lub oddział chirurgii urazowo - ortopedycznej, a w przypadku szpitali, które udzielają świadczenia zdrowotne dzieciom – jeden ze wskazanych wyżej oddziałów dla dzieci,
2) oddział chorób wewnętrznych - a w przypadku szpitali udzielających świadczenia zdrowotne dzieciom - oddział pediatryczny,
3) oddział anestezjologii i intensywnej terapii, 4) całodobowa pracownia diagnostyki obrazowej,
9.Pozostałe zmiany
Na koniec, warto zwrócić uwagę czytelników na niektóre pozostałe zmiany, które w ramach prezentowanej nowelizacji ustawy, planuje ustawodawca. Do najważniejszych należą:
1) możliwość wykonywania zawodu ratownika medycznego po uzyskaniu prawa wykonywania zawodu i wpisie do rejestru ratowników medycznych;
2) prowadzenie elektronicznych rejestrów ratowników i dyspozytorów medycznych;
3) zmiany w zakresie kształcenia podyplomowego ratowników medycznych poprzez wprowadzenie obowiązku aktualizacji wiedzy, między innymi, poprzez uczestnictwo w kursach kwalifikacyjnych i specjalistycznych;
4) poszerzenie katalogu jednostek współpracujących z systemem PRM o podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa górniczego, jednostki ochotniczej straży pożarnej oraz jednostki morskiej służby poszukiwania i ratownictwa;
5) poszerzenie katalogu definicji ustawowych o pojęcia: stanu podwyższonej gotowości, e-konsultacji, segregacji medycznej, zdarzenia mnogiego i zdarzenia masowego.