Odpowiedź:
W ocenie autorki tak, w oparciu o przepis art. 44 ustawy z dnia z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 618 z późn. zm.) - dalej u.dz.l., jeżeli realizowanego świadczenia nie będzie można zakwalifikować jako świadczenia będącego jednocześnie przedmiotem umowy z NFZ, aczkolwiek problematyka odpłatności za świadczenia udzielane osobom uprawnionym do świadczeń opieki zdrowotnej wzbudza wiele kontrowersji i udzielenie jednoznacznej odpowiedzi jest w związku z tym utrudnione.
Uzasadnienie:
Zgodnie z art. 44 u.d.z.l. podmiot leczniczy niebędący przedsiębiorcą, a więc również SP ZOZ, udziela świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych ubezpieczonym oraz innym osobom uprawnionym do tych świadczeń na podstawie odrębnych przepisów nieodpłatnie, za częściową odpłatnością lub całkowitą odpłatnością.
Co do zasady, sformułowanie „odpłatnie” należy odnosić do umów zawieranych z NFZ, w których NFZ zobowiązuje świadczeniodawców do realizacji świadczeń na rzecz osób uprawnionych, za określonym wynagrodzeniem, i w tym sensie świadczenia te są realizowane odpłatnie przez SP ZOZ-y, osobom uprawnionym na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 581, z późn. zm.) - dalej u.ś.o.z. A zatem nie jest dopuszczalna sytuacja, w której świadczenia opieki zdrowotne są finansowane jednocześnie przez NFZ oraz przez pacjenta. Dlatego też nie ma podstaw prawnych do pobierania opłat za świadczenia będące przedmiotem umowy z NFZ (jeśli świadczenie jest przedmiotem umowy z NFZ, pobieranie za nie opłat od uprawnionego pacjenta stanowi wykroczenia określone w art. 193 pkt 4 u.ś.o.z., jak również może być podstawą do nałożenia kary umownej przez NFZ na podstawie § 30 ust. 1 pkt 1 lit. c ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych stanowiących załącznik do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 września 2015 r.; Dz. U. poz. 1400 z późn. zm.)
Nie dotyczy to jednak pobierania opłat za świadczenia nie będące przedmiotem umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, ponieważ w takim przypadku nie będą obowiązywały ograniczenia wynikające z postanowień ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, a w istocie te przepisy decydują o braku podstaw prawnych do pobierania opłat od osób uprawnionych.
W konsekwencji samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej ma prawo do pobierania opłat za świadczenia w przypadku:
1) udzielania świadczeń osobom nieuprawnionym (nawet jeżeli są one przedmiotem umowy z NFZ);
2) udzielania świadczeń znajdujących się poza wykazem świadczeń gwarantowanych;
3) udzielania świadczeń, które nie są finansowane na podstawie umowy z NFZ, wtedy mogą być one finansowane przez pacjenta, na podstawie umowy z tym pacjentem, o ile nie są to świadczenia udzielone w trybie nagłym (w takiej sytuacji, świadczenia są finansowane ze środków publicznych na podstawie art. 19 u.ś.o.z.).
Cennik opłat powinien zostać określony w regulaminie organizacyjnym SPZOZ (art. 24 u.dz.l.)
Jeżeli zatem realizacja świadczeń opieki zdrowotnej poza systemem ubezpieczenia zdrowotnego jest wystarczająca wyodrębniona ze świadczeń udzielanych na podstawie umowy z NFZ, tak aby w przypadku ewentualnej kontroli NFZ nie było wątpliwości co do tego czy świadczenia za które są pobierane opłaty nie są również przedmiotem umowy z NFZ, w mojej ocenie nie ma przeszkód prawnych w zakresie pobierania opłat za te świadczenia, również przez SPZOZ. Warto przy tym podkreślić, że obecnie obowiązujące regulacje prawne nie rozróżniają możliwości pobierania opłat od formy prawnej pobieranej działalności, ale od tego czy dane świadczenia są lub nie przedmiotem umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia.
Agnieszka Pietraszewska-Macheta, autorka współpracuje z Lex Ochrona Zdrowia
Odpowiedzi udzielono 16.02.2016 r.